Sjómannadagsblaðið - 01.06.1989, Qupperneq 46

44
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
Svo sem að ofan segir, hefur fjöldi
Frakka hér við land ráðist af því,
hvernig sókn Frakkanna skiptist á Is-
lands- og Nýfundnalandsmið þetta
árið eða hitt, og því gæti hafa ráðið
misjöfn aflabrögð á þessum miðum.
Oft komu nokkur aflaár í röð, meðan
náttúran ein réði aflabrögðum, en
síðan aftur álíka mörg aflaleysisár.
Þegar skip komu með hlaðfiski af
öðrum miðunum en létthlaðin af hin-
um, hefur sóknin næsta ár beinst
meira á þau fyrri. Svo hefur það
gengið til, þegar öll útgerðarplássin
gerðu út á bæði miðin. Um það er
dæmi:
Um 1905 gerðu Frakkar ekki út
nema 174 skip á íslandsmið, með
3585 mönnum. Og 1906 voru skipin
ekki nema 162, en á sama ári fjölgar
þeim um 23 skip í sókninni á Ný-
fundnalandsmiðin, eða þar úr 209
skipum í 232 skip.
Þá má og vel hugsa sér það, að hin
stærri skip Frakkanna hafi haft þann
háttinn á að vera við ísland á mesta
aflatímanum þar, og þá vetrarvertíð-
ina, en flutt sig með vorinu á Ný-
fundnalandsmið. Og það kann að
vera að þessu hafi ekki aðeins ráðið
hinn mikli vertíðarafli á Selvogs-
banka og á öðrum vetrarvertíðar-
miðum við Island, heldur var sókn á
Nýfundnalandsmið snemma vetrar
enn háskalegri en á íslandsmið,
vegna hinnar miklu ísingarhættu,
sem fylgt gat óveðrum á Nýfundna-
landsmiðum. Þá hættu voru skipin
laus við á Selvogsbanka fyrir suð-
austur- og suðvesturlandi, þar sem
frönsku skipin héldu sig mest framan
af vertíð.
Þótt íslandsmið byggju mörgum
Frakkanum vota gröf, þá gátu Ný-
fundnalandsmið reynst ekki síður
skæð ef þar var verið of snemma á
ferð. Enn er svo að nefna, að frönsku
skúturnar stunduðu veiðar við
Hjaltlandseyjar og Færeyjar og gátu
leitað fyrir sér á þeim miðum, ef
þeim þótti tregt sumarfiskerí við Is-
land.Það hafa sem sagt verið ára-
skipti að því, hversu mörg frönsk
skip voru hér að veiðum, og jafnvel
mánaðaskipti. Þá getur verðlag einn-
ig hafa ráðið nokkru um hvernig
sókninni var hagað milli ára.
íslandsfiskur var í miklu hærra
verði en Nýfundnalandsfiskurinn,
sem áður segir, en verðmismunur þó
trúlega misjafn eftir árum. Hefur
verðmunurinn þá ráðið eins og afla-
brögðin hvert sókn beindist. Af
þessu öllu má ætla að nokkurt reik
hafi verið á sókn Frakka á hin ýmsu
mið sem þeir stunduðu.
í Sjómannasögu sinni birtir
V.Þ.Gíslason nokkrar franskar afla-
tölur, og segir Frakkana hafa veitt
hér á árunum 1896 til aldamóta 10 til
12 milljónir kílóa til jafnaðar á ári,
eða með öðrum orðum 10 til 12 þús-
und tonn. Þessi fiskþungi miðaður
við saltfisk upp úr skipi svarar þá til
25-30 þúsund tonna upp úr sjó, eins
og afli er nú reiknaður. Allar fisk-
þungatölur verða hér færðar með
gömlu og góðu þumalputtaaðferð-
inni frá skippundatímanum: Skip-
pund, 160 kg jafnt og 240 kg af 4-5
vikna stöðnum saltfiski, jafnt og 600
kg upp úr sjó. Skútufiskinum, 240 kg
í skippundi er hér breytt með tölunni
2,5 í fiskpund upp úr sjó (sjá hér á
eftir um þá breytingu almennt). Að
aflamagni urðu veiðar Frakka nátt-
úrlega aldrei stórfelldar á nútíma-
vísu.
Þá segir Vilhjálmur einnig:
„Frakkar gerðu einnig mikið út til
Nýfundnalands á þessum árum, og
öfluðu þar venjulega miklu meira,
tvisvar og þrisvar sinnum meira. En
Nýfundnalandsveiðin var þeim til-
tölulega miklu verðminni en Is-
landsaflinn. Árið 1986 telja t.d.
franskar hagskýrslur, að tæplega 12
milljón kíló af íslandsfiski sé um 5ió
milljón franka virði. En rúmlega
helmingi meiri (tvöfalt meiri, trú-
lega. Á.J.) Nýfundnalandsfiskur er
metinn á rúmlega 6ió milljón franka.
Eftir aldamótin er aflinn enn svipað-
ur, fram um 1905, eða 8 til 1014 mill-
jón kíló á ári (8 til 1014 þús. tonn).“
Vilhjálmur segir Frakka hafa verið
slynga aflamenn og nefnir sem dæmi,
að þeir hafi aflað betur en Islending-
ar 1871. Þarna er ólíku saman að
jafna, þar sem skútufloti íslendinga
er þá einungis smáskip, mest 30 tonn
en flest 12-20 tonn, og þau gerð út að
hluta á hákarl. Um samanburð gat
því ekki orðið að ræða fyrr en á kútt-
eraöld hérlendis, sem hófst 1897. En
einnig á henni sóttu Islendingar alltaf
á minni skipum en Frakkarnir. Við
áttum ekki stærri skip í sókninni en
100 tonna kúttera, en flestir voru þeir
50-70 tonn. Frakkarnir voru aftur á
móti á 100 til 200 tonna skipum, svo
sem fram er komið. Á kútteraöldinni
sýnist afli íslendinganna nokkru
meiri á mann en Frakkanna.
Dæmi um aflabrögð Frakka má
sækja í línurit, sem Poul Adams, þá
framkvæmdastjóri fiskveiðideildar
Efnahagssamvinnustofnunar Evr-
ópu, gerði um veiðar Dunkirkara á
árunum 1830-1910.
Á sjötta áratugnum var farið að
vinna að því að breyta öllum fisk-
þungatölum í skýrslum í fiskþunga
upp úr sjó með nákvæmum umreikn-
ingsstuðlum. Islendingar áttu mikinn
hlut að þeirri nauðsynlegu breyt-
ingu, svo sem Már Elíasson, þá fiski-
málastjóri og formaður nefndar sem
að breytingunni vann. Adams er því í
línuriti sínu, sem Elín Pálmadóttir
birtir í 1. grein sinni um veiðar Dun-
kirkara í Morgunblaðinu 1983, með
allan saltfiskþunga breyttan í fisk-
þunga upp úr sjó.
Samkvæmt línuritinu þannig
reiknuðu var afli Dunkirkara 30-35
tonn á mann í heildarsókninni á ár-
unum 1830-60, 16-25 tonn á árunum
1860-90, en 13,5-21 tonn á árunum
1890-1910 (13,5 virðist eiga að vera
15,5 - sé mannfjölda deilt í heildar-
fiskþunga í línuritinu. Líklega er
þetta þá prentvilla).
Hinn minnkandi afla Dunkirkara
eftir 1860 og síðan enn minnkandi
eftir 1890 má skýra með ýmsu móti.
Þá skýringu mætti ímynda sér, að
Dunkirkarar hafi hlutfallslega stund-
að Nýfundnalandsmiðin meira en ís-
landsmið á árunum 1830-60, en á
Nýfundnalandsmiðum stunduðu
Frakkar að sögn lóðaveiðar og hafa á
þeim veiðum verið með meiri afla á
mann, en á handfæraveiðunum á ís-
landsmiðum. Þá getur vinna hafa
aukist í landi eftir 1860, og erfiðara
að fá öfluga menn til fiskveiðanna
norður í höfum. Þá gerist það jafn-
framt, að fjöldi útgerðarbæja á
ströndinni bætast í sóknina, og
manna þarf miklu fleiri skip en áður.