Uppeldi og menntun - 01.01.1992, Blaðsíða 175

Uppeldi og menntun 1 (1): 173-189
Jón Torfi Jónasson
Þróun framhaldsskólans:
Frá starfsmenntun til almenns bóknáms
Við mótun skólastarfs og menntakerfis er tekist á um ólíkar hugmyndir um eðli og
gildi menntunar. Deilt er um markmið menntunar, hvort hún eigi fremur að vera til
ánægju eða gagns, almenns eðlis eða sérhæfð og hvort henti betur að öðru jöfnu
bóklegt nám eða verklegt. Slíkar deilur eru ekki nýjar af nálinni, m.a. nefnir Aristóteles
í Stjórnspeki sinni ágreining urn hvort menntun eigi að vera hagnýt eða til
ánægjuauka. Um það segir hann að séu eðlilega skiptar skoðanir en kemst að þeirri
niðurstöðu að góð menntun og starfsmenntun fari ekki saman. Menntun geti verið
gagnleg en það sé ekki samboðið frjálsu, víðsýnu fólki að velta stöðugt fyrir sér
gagnsemi náms.1
Hér á eftir mun ég draga fram nokkur atriði sem tengjast slíkum ágreiningi en hann
er sjaldnast augljós heldur má sjá hann speglast í þróun skólakerfisins, m.a. í þeim
lögum og reglum sem settar eru. Agreiningurinn er um inntak og markmið menntunar
og fyrst og fremst um hvort menntun skuli vera almenn eða miðuð við tiltekin störf
eða starfsgreinar. En ofar þessum ágreiningi er samstaða um ákveðin grundvallaratriði.
Ég mun reyna að sýna fram á að þessi samstaða ráði ferðinni í mótun menntakerfisins
og leiði til þeirrar niðurstöðu sem nú blasir við og ég mun gera grein fyrir, hvort sem
hún er dæmd góð eða vond. Samstaðan er vitaskuld ekki alger en uppbygging skóla-
kerfisins ber henni vitni.
Hugmyndir Jóns Sigurðssonar
Nokkur mikilvægustu atriðin sem smám saman hefur náðst talsverð samstaða um er að
finna í grein sem Jón Sigurðsson ritaði í Ný Félagsrit árið 1842. Hann setur þar fram
hugmyndir sínar um skólamál á íslandi og er greinin skemmtileg fyrirmynd að
skilmerkilegri stefnumörkun í menntamálum. Hann leitar fanga í sögu þjóðarinnar og
athugar skipulag menntunar hjá öðrum þjóðum. Hann gerir grein fyrir hugsjónum
sínum og markmiðum og eftir að hafa velt fyrir sér stöðu íslendinga miðað við aðrar
þjóðir dregur hann ályktun af því sem hann hefur áður rætt um skipulag menntunar.
Jón telur að hlutur skólans í uppbyggingu nýs samfélags eigi að vera stór.
Menntunin á að lýsa leiðina, vera uppspretta hvatningar og krafts og veita þá vitneskju
og kunnáttu, þá starfsmenntun, sem svo brýnt var að fá.
* Aristotle 1981. Sjá einkum bók Vlll, ii og iii.
173