Uppeldi og menntun - 01.01.1992, Blaðsíða 286

Uppeldi og menntun 1 (1): 284-296
Sigurjón Björnsson
Samröðun einkenna um sálrœnan
sjúkleika hjá börnum og unglingum
í Reykjavík og tengsl þeirra við
uppeldislega og félagslega
áhrifaþætti
í afmælisriti til heiðurs Dr. Brodda Jóhannessyni sjötugum birti ég ritgerð sem bar
heitið „Einkenni sálræns sjúkleika hjá börnum eftir aldri og kyni".1 Þar voru birtar
niðurstöður könnunar sem gerð var fyrir alllöngu.2 Gerð var þar grein fyrir hlutfalls-
legri tíðni 23 einkenna hjá I 100 börnum og unglingum í Reykjavík á aldrinum 5-15
ára. Þá voru einnig tekin sér öll þau börn sem einhver einkenni höfðu, 414 alls, og
dregin upp gröf yfir tíðni einkennanna eftir aldri og kyni.
Grein þessi byggðist á fyrri hluta fyrirlesturs sem fluttur var í Vísindafélagi
Islendinga árið 1982. Ætlunin er nú að birta áframhaldandi úrvinnslu þessa sama efnis
og er þá stuðst að nokkru við síðari hluta sama fyrirlesturs. Lesendum er bent á að líta
á fyrrnefnda grein, því að það sem hér fer á eftir verður þá að ýmsu leyti auðskildara.
Sjúkdómsgreiningar sálrænna vandkvæða hjá börnum og ungmennum hafa verið
allmikið til umræðu meðal fagmanna á liðnum árum. Er þá átt við það hvernig sjúkleg
einkenni (symptoms) raðast saman í heilkenni (syndroms). Nokkuð hefðbundin aðferð
er fólgin í svonefndu klínísku mati. Samröðun einkenna er þá studd klínískri reynslu
manna. I seinni tíð hafa slík sjúkdómsgreiningakerfi einatt verið unnin af samstarfs-
hópum fagmanna, sem koma sér saman um líklegasta greiningarkerfið (WHO-ICD-9;
DSM-III). Meginkostir þessarar aðferðar eru þeir að hún byggist venjulega á ítarlegri
athugun á barninu sjálfu og upplýsingum um það. Tækifæri gefst til að skoða öll
blæbrigði einkenna og yfirvega hvað kunni þar að skipta mestu máli. Sömuleiðis er
unnt að taka með sjaldgæf einkenni, svo sem einkenni um geðveiki. Aðalgallinn er
hins vegar sá að þar sem aðferðin treystir mjög á innsæi, skilning og reynslu, með
öðrum orðum, hún er eigindleg (qualitative) fremur en megindleg (quantitative), hefur
reyndin orðið sú að mönnum ber ekki alltof vel saman þegar fleiri en einn meta sama
einstaklinginn. Ur þessum síðastnefnda ágalla er svonefndum „empírískum“ greiningar-
aðferðum ætlað að bæta (fjölþáttagreining: multivariate approach). Þá eru atferlisein-
kenni skráð, venjulegast eftir upplýsingum foreldra eða kennara, og hvert einkenni er
' Sigurjón Björnsson 1987.
^ Sigurjón Björnsson 1982.
284