Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Síða 18

KENNSLA HEIMA OG í SKÓLA
1909-1914:16-17), þar með varð örðugra fyrir yngri börn að njóta góðs af kennsl-
unni.
Skólasókn yngri barna jókst ekki verulega aftur fyrr en með setningu hinna
nýju barnafræðslulaga 1926; upp frá því tóku fleiri og fleiri bæjarfélög að notfæra
sér heimild laganna til að mæla fyrir um skólaskyldu barna yngri en tíu ára (Loftur
Guttormsson 1992:217). Þetta gerðist t.d. á Eskifirði árið 1930, á Húsavík 1930-1931
og á Ólafsfirði 1929 (Einar Bragi 1981:190-191, Björg Sigurðardóttir 1996 [ópr.]:31-32,
Anna Rósa Vigfúsdóttir 1986 [ópr.]:26). Þannig töldust árið 1930 vera 8728 börn
10-13 ára en skólaskyld börn voru aftur á móti 10456 skólaárið 1930-31. Þá sótti
skóla drjúgur helmingur barna 7-9 ára í kaupstöðum landsins en í sveitum náði
hlutfall þeirra ekki 20% (Barnafræðsluskýrslur árin 1920-1966:12,17).
Tafla 1 sýnir að þeim börnum, sem fengu kennslu í föstum skólum, að jafnaði
minnst sex mánuði á ári, fjölgaði mjög á tímabilinu 1910-1930. A seinni helmingi
þess fækkaði líka verulega þeim fræðsluhéruðum sem höfðu aðeins eftirlit með
heimafræðslu, þ.e. héldu ekki uppi farskóla. Þrátt fyrir þetta er ekki um að villast
að mjög margir foreldrar og forráðamenn barna þurftu að svara fræðslukröfum,
bæði formlegum og óformlegum, með eigin úrræðum, án þess að hafa stoð af
opinberri skólakennslu fyrir börnin. Þetta tók einkum til yngri barna, þ.e. til
kennslu í lestri og skrift, svo sem fræðslulögin 1907 gerðu ráð fyrir. En jafnframt
varðar þetta heimili barna í farskólahéruðum, svo að ekki sé talað um þau héruð
sem höfðu aðeins opinbert eftirlit með heimafræðslunni. Vegna þess hve börn í
meirihluta allra farskólahéraða nutu skamms kennslutíma á ári hverju, var
munurinn milli þessara tveggja forma í sumum tilvikum fremur í orði en á borði,
hvað kröfur um heimafræðslu áhrærir (Skjöl nr. 503).
HVERSU DUGÐI HEIMAFRÆÐSLAN?
Forvitnilegt væri að komast að því hvernig árangur af heimafræðslunni - og þeirri
samvinnu heimila og skóla sem hún fól í sér - var metinn af samtímamönnum. Um
þetta er ekki að finna mjög heillegar upplýsingar í þeim gögnum sem hér er stuðst
við; yfirleitt lýsa þau sjónarmiðum kennara eða embættismanna en eru sagnafá um
viðhorf foreldra eða forráðamanna barna. Umræddar upplýsingar koma fram í
Skólablaðinu - það var framan af gefið út af Jóni Þórarinssyni fræðslumálastjóra og
lýsir þar með meira eða minna opinberum sjónarmiðum - og bréfum sem skóla- og
fræðslunefndir sendu fræðslumálastjórninni (merkt hér Skjöl).
Hvað varðar kennslu yngri barna, 7-9 ára, beindist athyglin eðlilega að því
hversu heimilunum gengi að fást við lestrarkennsluna, því allir voru sammála um
að sæmileg lestrarkunnátta væri forsenda árangursríks framhaldandi náms. Óhætt
er að segja að mörg heimili hafi hér fengið mjög slakan vitnisburð. Langflestir kenn-
arar, sem lýstu skoðun sinni á síðum Skólablaðsins, kvörtuðu undan því hve heima-
fræðslan skilaði lélegum árangri (sjá enn fremur Kristínu Indriðadóttur 1995:17-18).
Ekkert varð kennurum jafntítt kvörtunarefni að sögn fræðslumálastjóra (Skólablaðið
1914 (8,9):129-130):
16