Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Síða 19

LOFTUR GUTTORMSSON
En nm fátt kvarta peir eins oft og alment eins og um það, hve illa heimilin kenni
lestur, hve illa 10 ára hörn séu læs, pegar pau koma ískólana.
Eftir að hafa vitnað í ákvæði fræðslulaganna bætir fræðslumálastjóri við:
Hví skyldi heimilunum vera gert að kenna lestur? Auðvitað afpvt'að skólunum og
pó einkum farskólunum var ekki treyst til pess. Má vera að sum heimilin geti pað
ekki, en pá er pað peirra að fá hjálp til pess, og pað á eigin kostnað. En hitt er víst,
að mörg heimili, sem undanfarin ár, hafa sent farskólunum ólæs hörn og með pví
tafið skólavinnuna ótilhlýðilega, hefðu getað kent lestur, ef pau hefðu nent pví ...
Skólanefndir og kennarar verða pvi' að heimta pað harðri hendi, að heimilin ræki
pessa skyldu sína.
Þetta var ekki í fyrsta skipti sem fræðslumálastjóri hamraði á því að skóla- og
fræðslunefndir yrðu að framfylgja lagaákvæðum um fræðsluskyldu heimilanna af
fullri festu; slíkt ætti að vera óhætt, jafnmikið og „gumað hafi verið af heima-
kenslunni hér á landi" (Skólablaðið 1913 (7,5):76, sjá enn fremur Skólablaðið 1912
(6,10):145-147, 1913 (7,7):103-104, Skjöl nr. 125). Af hálfu prófdómara, þessara eftir-
litsmanna miðstjórnarvaldsins sem voru oftast sóknarprestar, kemur um sama leyti
fram sú skoðun að sum heimili hafi vanrækt tilsögn barnanna, einkum lestrar-
kennsluna, síðan hin „svonefnda opinbera kensla komst á" (Olafur Magnússon
1913 (7,7):102-103, sjá enn fremur Skjöl nr. 40, 221, Björg Sigurðardóttir 1996
[ópr.]:24—25). Svipuðu máli gegndi um skriftarkennslu heimilanna (Skólablaðið 1915
(9,6):84-85, Rósa Guðmundsdóttir og Pálína Guðmundsdóttir 1980 [ópr.]:33).
Eftirtektarvert er að báðir aðilar, skólasinnar og heimafræðslusinnar, héldu
áfram að draga af þessu ástandi sínar ályktanir, gömlum málstað til framdráttar.
Hinir síðarnefndu klifuðu þannig á því að aldrei hefði átt að létta nokkru af
kennsluskyldunni af heimilunum (Ólafur Magnússon 1913:103). Skólasinnar voru
þó reiðubúnir að finna heimilunum sitthvað til afbötunar: foreldrar fengju ófull-
nægjandi kennsluleiðbeiningar af hálfu kennara; aðferðin, sem beitt væri víðast við
lestrarkennslu, svokölluð stöfunaraðferð, væri „seinleg og deyfandi ..." (Skólablaðið
1915 (9,6):84) og leiðbeiningar vantaði í stafrófskverum við lesæfingakafla (Skóla-
blaðið 1915 (9,6):84-88, sjá enn fremur Björn Jónsson 1911:20-23 og Magnús Helga-
son 1934:81-82).
Andspænis vanrækslu margra heimila stóðu yfirvöld næsta varnarlítil. Lögum
samkvæmt áttu fræðslunefndir og sóknarprestar að líta eftir að heimilin ræktu
skyldur sínar; en hvorttveggja var að nefndarmenn voru oft álTugalitlir um eftirlitið
- fengu enda ekkert greitt fyrir störf sín - og prestar framfylgdu mjög misjafnlega
húsvitjunarskyldu sinni (Skólablaðið 1915 (9,6):85, Skjöl nr. 60, 125).8 Þessir aðilar
voru í flestum tilvikum ólíklegir til að brjóta mótþróa aðstandenda vanræktra barna
á bak aftur með því að koma þeim fyrir á öðrum heimilum svo sem lög gerðu ráð
8 Kerfisbreytingin 1907 skapaði nokkra óvissu um húsvitjunar- og eftirlitsskyldu sóknarpresta. Þannig var það
meðal fyrstu verkefna Kennarafélags Þingeyjarsýslu (stofnað 1910) að afla upplýsinga um hver væri laga-
skylda presta til húsvitjana og hvernig prestar í sýslunni ræktu húsvitjanir (Björg Sigurðardóttir 1996
lópr.]:21 —24). Á umræddu tímabili beindist eftirlit prestanna aðallega að lestrarkennslu barna undir tíu ára
aldri (sjá t.d. Önnu Maríu Ögmundsdóttur 1981 [ópr.]:16—17). Skólamenn kölluðu ósjaldan á strangara eftirlit
af þeirra hálfu (Rósa Guðmundsdóttir og Pálína Guðmundsdóttir 1980 [ópr.]:32).
17