Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Síða 28

AÐ GREINA MOZART FRÁ MENDELSSOHN
hversu lík mismunandi dæmi séu, hvaða eiginleikar tónlistar skipti mestu máli við
myndun stílhugtaka. Er þá að sjálfsögðu gengið út frá því að fólk flokki lík dæmi
undir sama hugtak (Hare 1975, Miller 1979, Eastlund 1992,1993). Þessar rannsóknir
hafa leitt í ljós að nokkrir heildrænir eiginleikar tónlistar, svo sem virkni, kraftur og
geðblær, virðast hafa mest áhrif á hvað menn meta líkt eða ólíkt. Þær láta hins
vegar ósvarað hvaöa tónfræðilegu eiginleikar (slag, hendingaskipan, tónvefur,
hljómferli o.s.frv.) skapa þau heildrænu áhrif sem nefnd voru. Svar við þeirri
spurningu er þó kennslufræðilega mikilvægara þar sem það tekur á spurningunni
hvað af því sem kennt er í skólum varðandi stílhugtakamyndun komi nemendum
að gagni. Þar sem þetta hafði ekki verið kannað á kerfisbundinn hátt fyrr gerði ég
það að meginviðfangsefni í minni rannsókn. Með því að nota stíldæmi sem sum
höfðu þykkan tónvef, önnur þunnan, sum taktfast slag og önnur sveigjanlegt
o.s.frv., var unnt að álykta út frá flokkunarvillum einstakra dæma hverjir þessara
eiginleika virðast skynjanlegastir og merkingarbærastir venjulegum skólanemend-
um við flokkun tónlistar (sjá nánar í köflum um tóndæmi og aðferðir hér á eftir).
Við rannsóknina gekk ég út frá þeirri meginforsendu fyrrnefndra rannsókna að
stílhugtök byggist á mati fólks á því hve lík tóndæmi séu. Ennfremur lágu til
grundvallar rannsókninni andstæðar sálfræðikenningar um myndun illa afmark-
aðra hugtaka. Frumgerðarkenningin (prototype theory) gerir ráð fyrir að hugtak
byggist á eins konar samantekt hugans á áberandi og algengum einkennum þeirra
tilfella sem hugtakinu tilheyra (Posner og Keele 1968,1970, Reed 1972). Ennfremur
gerir kenningin ráð fyrir að fólk sértaki einstök einkenni hvers tilfellis og byggi
flokkun þess á þeim fjölda einkenna sem það á sameiginlegt með frumgerð hug-
taksins. Sé viðfangsefnið t.d. að ákvarða hvort tónlist sé í klassískum stíl eða ekki,
beri fólk hana saman við einhvers konar huglægan minnislista yfir algengustu
einkenni stílsins (taktfast slag, jafnar hendingar, þunnan vef, stefnufast hljómferli
o.s.frv.) og samþykki síðan eða hafni tilgátunni um klassískan stíl á grundvelli þess
samanburðar. Sú hefðbundna aðferð við stílkennslu sem lýst er í Töflu 1 er því
mjög í anda frumgerðarkenningarinnar.
Kjarni dæmakenningarinnar (exemplar theory) er hins vegar sá, að fólk myndi
hugtök með því að muna dæmi um hugtakið. Þannig flokki fólk nýtt dæmi með
heildrænum samanburði á hve líkt það sé dæmi sem það þekkir um viðkomandi
hugtak; tónlist sem minnir fólk mjög á Eine kleine Nacht?nusik flokki það t.d. sem
klassískan stíl (að því tilskildu auðvitað að viðkomandi hafi upplýsingar um rétta
flokkun á Eine kleine Nachtmusik); dæmi sem menn telji svipa verulega til tónlistar
Tsjækovskíjs flokki þeir hins vegar sem rómantískan stíl o.s.frv. Talsmenn dæma-
kenningarinnar (Brooks 1978, Medin og Schaffer 1978) gera ekki lítið úr sérein-
kennum fyrirbæra en leggja áherslu á að úrvinnsla hugans kunni, á fyrstu stigum
hugtakamyndunar a.m.k., að vera heildræn og byggð á samlíkingu frekar en
sundurgreiningu.3 Kenningin hefur m.a. verið studd með vísun í þann leifturhraða
sem einkennir flokkunarákvarðanir fólks. Athugasemd Gardners (1973) að nem-
3
Ensku orðin „analogical - analytical" eru oft notuð til að lýsa mismuninum á dæma- og frumgerðarkenning-
unum (Malt 1989).
26