Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Side 72

SKOLASTARF OG MARKAÐSLOGM
Á
LIN
og telja sig hafa verið beitta misrétti. Vinnuandi í slíkum skóla getur ekki orðið
góður og það er erfitt fyrir starfsmenn hans að hækka menntunarstig skólans af
eigin rammleik. Eini möguleikinn er að eldri starfsmenn hætti störfum og nýir séu
ráðnir í staðinn sem gætu aukið trú á skólanum. Þeir kennarar, sem orðnir eru
þreyttir, hugmyndasnauðir og framtakslausir, séu látnir víkja fyrir kennurum sem
hafi þessa eiginleika til að bera. Einnig hafa komið fram hugmyndir um að sam-
hliða ríkisskólum megi reka einkaskóla. Þessi hugmynd ætti ekki að vera okkur
framandi þar sem við höfum einkaskóla hér á landi, eins og t.d. Miðskólann og
Tjarnarskólann.
Hugmyndir um úrvalsskóla (elítuskóla) hafa einnig komið fram en þær eru
ekki nýjar. Söderström telur að skólar eigi að hafa frelsi til að ákveða hvort þeir vilji
vera almennir skólar eða úrvalsskólar. Urvalsskólar fengju ekki fé frá ríkinu; í stað
þess fengju þeir að ráða inntökunni sjálfir og fjölda nemenda. Þeir foreldrar, sem
vildu fjárfesta í menntun barna sinna, ættu að hafa möguleika á lánum til að standa
straum af kostnaði námsins. Með öðrum orðum er það ekki námsgeta og hæfileikar
viðkomandi sem skipta mestu máli heldur greiðslugeta. Enda fái þeir sem menntast
við slíkar stofnanir aðgang að góðum og tekjuháum stöðum í samfélaginu.
Söderström telur að skólar, sem reknir eru fyrir ríkisfé, ættu að geta nýtt sér
einkafjármagn í auknum mæli, t.d. í formi skólagjalda. Slíkt gæfi aukin tækifæri á
fjölbreytilegum námstilboðum, fyrir utan hina hefðbundnu ramma, sem annars
væri ekki hægt að bjóða upp á, eins og kvöldkennslu, stuðningskennslu, ólík val-
námskeið o.s.frv. Nemendur eiga að hafa tækifæri til að kaupa þessa valkosti,
heldur hann áfram. Auk þess sem slík tilhögun hefði áhrif á aðra skóla sem tækju
upp skólagjöld til að geta bætt og aukið kennsluna. Meginrökin fyrir aukningu á
einkafjármagni í skólakerfinu eru þau að slíkt fyrirkomulag auki kostnaðarvitund
nemenda og þeir fari að fylgjast betur með framkvæmd skólastarfsins og vera
gagnrýnni á meðferð eigin fjár. Söderström bendir á að þeir sem notfæri sér þetta
kerfi séu þeir sem eigi fjármagn eða ráði yfir menningarlegu „kapitali" (Callewart
1992 og Broady 1991). Þetta sama fólk hefði hvort sem er sent börnin sín í dýrt
háskólanám til að opna sem flesta möguleika á góðu og gefandi starfi síðar meir.
Þegar hugmyndafræði Söderström er borin saman við þá stefnu sem mótuð var
við setningu nýrra grunnskólalaga 1974, kemur í ljós að hún gengur þvert á þá
stefnumörkun. Sú stefna endurspeglast í slagorðinu skóli fyrir alla. Námsgeta átti
ekki eingöngu að ráða við námsaðgreiningu, búseta átti ekki að standa í veginum
fyrir möguleikum á framhaldsnámi og félagsleg og menningarleg staða foreldra átti
ekki að koma í veg fyrir áframhaldandi nám.
Talsmenn þeirra hugmynda, sem kynntar hafa verið hér að framan, telja að
mistekist hafi að skapa jöfnuð með skólakerfinu. Viðurkenna þurfi að þeir getulitlu
nái sér ekki á strik í skólanum hvað svo sem gert sé og að ekki eigi að dylja lengur
flokkunar- og skilvinduhlutverk skólans, heldur festa það í sessi.
Hvað sem okkur sýnist um þessar hugmyndir sem hér hafa verið raktar er Ijóst
að óraunhæft er að ganga einvörðungu út frá námsárangri nemenda við gæðamat á
skólum. Þegar rætt er um samkeppni milli kennara, er einnig mjög erfitt að meta
70