Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Side 57

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/2010 57
BörKUr HanSen, ÓlafUr H. JÓHannSSon og SteinUnn Helga lárUSdÓttir
saman við afstöðu skólastjóra sem ekki bjuggu við slíkt fyrirkomulag. Niðurstöður
sýndu að í fræðsluumdæmum þar sem formlegt sjálfstæði skólanna hafði verið eflt
höfðu fræðsluskrifstofur meira vald yfir skólunum en á þeim svæðum þar sem slík
hugmyndafræði hafði ekki verið útfærð. Fræðsluskrifstofurnar reyndu að auka áhrif
sín á nám og kennslu í skólunum um leið og skólastjórarnir urðu háðir þeim um
fjármagn og aðrar bjargir til skólastarfsins. Skólastjórarnir litu svo á að fjárveitingar
fræðsluumdæmisins hefðu verið veittar í skiptum fyrir aukin áhrif á skólastarfið.
Samkvæmt Addi-Raccah og Gavish (2010) eru áhrif þessara fræðsluskrifstofa helst
á þeim sviðum sem áður féllu undir menntamálaráðuneytið. Þeir benda á að niður-
stöður þeirra gangi þvert á þá hugmyndafræði sem valddreifing hvílir á; að með
henni fái skólastjórar aukið sjálfstæði til þess að leiða faglegt starf í samræmi við
aðstæður og þarfir á hverjum stað. Þeir segja að gera megi ráð fyrir að embættismenn
skrifstofanna hafi komið málum þannig fyrir að þeir héldu í og jafnvel ykju völd sín
og áhrif yfir skólunum frá því sem áður var (Addi-Raccah og Gavish, 2010). Þessu var
þveröfugt farið á þeim svæðum þar sem valddreifing hafði ekki verið tekin upp. Þar
voru fræðsluskrifstofurnar, að mati skólastjóra, vakandi fyrir þörfum þeirra og veittu
skólunum ráðgjöf en fjárframlög voru naumt skömmtuð. Á móti höfðu skólastjórarnir
meiri áhrif á ákvarðanir um markmið og framkvæmd skólastarfs.
Þessar niðurstöður minna á að birtingarform hugmyndafræði, rétt eins og laga-
ákvæði, geta verið ólík og jafnvel önnur en ætlað var þegar starfsfólk á vettvangi hefur
túlkað þau og útfært. Þær minna einnig á að skólar geta verið valdalitlir gagnvart
yfirvöldum menntamála í héraði vegna þess hversu háðir þeir eru þeim um bjargir.
Sjálfstæði skóla
Að baki áherslu á valddreifingu, sem felur í sér aukið sjálfstæði skóla, býr hugmynda-
fræði sem mótast hefur í nærri þrjá áratugi. Kjarni hennar er sá að heimamenn séu
líklegri en þeir sem fjær eru til að greina þarfir skóla í heimabyggð og mæta þeim.
Erlendis hefur útfærsla hugmynda um aukið sjálfstæði skóla verið kynnt og rædd með
hugtökunum „site-based management“, „school-based management“ eða „fristående
skolor“. Hér á landi hefur þessi áhersla verið nefnd „heimastjórnun“ (Börkur Hansen,
2004).
Í grein Barkar Hansen (2004) um heimastjórnun skóla segir að hugtakið vísi til þess
að vald og ábyrgð séu færð nær starfsvettvangi; frá ráðuneytum til fræðsluumdæma,
frá fræðsluumdæmum til skóla og frá stjórnendum til starfsfólks. Börkur bendir á að
þótt hugtakið heimastjórnun hafi ekki fest rætur í orðræðu um skólamál á Íslandi hafi
hugmyndirnar að baki þessari skipan haft talsverð áhrif við stefnumótun fyrir grunn-
skólastigið frá því um miðjan tíunda áratug tuttugustu aldar. Erlendar rannsóknir
benda til þess að tilfærsla valds og ábyrgðar hafi jafnvel gengið enn lengra hvað varðar
þátttöku hagsmunaaðila skóla í mótun skólastefnu og eftirliti með útfærslu hennar,
svo sem með sjálfstætt reknum skólum (Börkur Hansen, 2004).
Átök og áherslur
Fram hefur komið að markmiðið með tilfærslu grunnskóla frá ríki til sveitarfélaga hafi