Ný saga - 01.01.1989, Qupperneq 9

Ný saga - 01.01.1989, Qupperneq 9
FRELSI ER EKKI SAMA OG FRJALSHYGGJA frelsinu það einnig til foráttu að það yrði til þess að enginn fengist lengur í vistir, þar sem allir kysu hægð sjómennskunn- ar fram yfir daglegt stritið í sveitinni. Slíkt kynni ekki góðri lukku að stýra, vegna þess að við það missti landbúnaðurinn allt vinnuafl sitt, en hann væri og hlyti að verða um ófyrirsjá- anlega framtíð undirstaða ís- lensks atvinnulífs. Af þessum sökum þvertóku þingmenn fyrir það árið 1861 að feta í fótspor Dana og af- nema öll höft á atvinnufrelsinu. Reyndar komu fram tvær ólíkar skoðanir um það hvernig taka bæri á málinu. Meirihluti þing- nefndar vildi afnema flest undanþáguákvæði frá vistar- skyldunni, þar sem það „getur ekki dulist fyrir neinum, sem nokkuð þekkir, í hvert óefni komið er með alla hús- og bú- stjórn þessa lands; sjálfræðið eykst ár frá ári; allir vilja ráða sér sjálfir, en ekki vera öðrum háðir; þetta ástand leiðir bein- línis til þess að eyðileggja bændastéttina... sem er máttar- stólpi landsmanna.“8 Minni- hluti nefndarinnar, og síðar meirihluti þingsins, lagði hins vegar til að slakað yrði á og mönnum gefið leyfi til að kaupa sér lausabréf er þeir höfðu náð 30 ára aldri. Húsmennska yrði bönnuð eftir sem áður nema með leyfi yflrvalda. Niðurstöð- ur þingsins urðu þar með eins konar málamiðlun, rétturinn til frelsis í atvinnumálum var ekki viðurkenndur, en viss undan- komuleið var veitt - í og með til að tryggja undirskrift konungs. Á níunda áratug aldarinnar komu fram algerlega ný viðhorf til lausamennsku á íslandi. Einna skýrast birtust þau í grein eftir Hermann Jónasson rit- stjóra í Búnaðaniti árið 1888 þar sem hann hafnaði algerlega þeim hugmyndum að lausa- menn vendust undantekningar- laust á leti.9 Þvert á móti, þá mælti það einmitt með lausa- mennskunni að hún hvatti menn til ráðdeildar og vinnu- Sú skoðun var viðtekin að lausamennska og húsmennska gerðu einstaklingnum aðeins illt. serni þar sem lausamaðurinn bar ábyrgð á sér sjálfur og vann sem sjálfstæður einstaklingur. Ekki spillti það fyrir að lausa- manninn þurfti aðeins að ráða um skamman tíma á ári þegar hans var þörf, en bóndinn sat ekki uppi með hann þá hluta ársins sem lítil þörf var fyrir að- keypt vinnuafl. Ekki leið á löngu þar til reynt var að setja ný lög samkvæmt þessunt hug- myndum. Ekki fékkst þing- meirihluti fyrir algjöru afnámi vistarskyldunnar árið 1891, en 1893 voru lögin verulega rýmkuð.10 Útbreiddur áhugi á leysingu vistarbands átti sér margar for- sendur. Mörgunt fannst ófrjáls- lyndi íslendinga þjóðinni til skammar og í hróplegu ósam- ræmi við „frelsishjal“ þjóðernis- stefnunnar." Einnig var ekki laust við að „tíðarandinn" væri farinn að segja til sín á íslandi. Þorlákur Guðmundsson í Fífú- hvammi, þingmaður Árnesinga, benti á að bættar samgöngur innanlands, fréttir erlendis frá og bréf frá Vesturförum hefðu Þorlákur Guðmundsson I Fífuhvammi gerði sérgrein fyrir því að hugmyndir um persónulegt frelsi voru að breytast og ekki yrði lengi stætt á því að koma í veg fyrir afnám vistarbandsins. ýtt undir kröfur vinnufólks urn vistarfrelsi. Síðast en ekki síst hefði reynslan kennt mönnum að lausamennskulögin voru þverbrotin hvort eð var og eng- in von til þess að þeim yrði nokkurn tíma framfylgt. 12 Ekki varð vart sama frjáls- lyndis í garð húsmanna og þurrabúðarmanna. Þvert á móti var hert á banni við hús- mennsku á síðustu árum aldar- innar. Að vísu vildu sumir beita sörnu rökum fyrir afnámi hús- mennskuhafta og beitt var gegn vistarskyldunni, en eldri kenn- ingar um spillingu húsmennsk- unnar voru mun lífseigari en kenningar um illsku lausa- mennskunnar.13 Einkennilegt rná virðast að á sama tíma og frjálslyndi og trú á einstaklings- framtakið virtust aukast á einu sviði var slíkum hugmyndunt hafnað á öðru. En tortryggni manna gagnvart húsmönnum átti sér aðrar skýringar. Eins og áður sagði voru þeir almennt giftir og áttu börn. Oft þýddi það sveitarþyngsli. Kvartanir yfir sívaxandi þyrði af fram- færslu fátækra voru eitt vin- sælasta blaðaefni á síðustu ára- tugum aldarinnar og gengu sumir svo langt að fullyrða að landið myndi brátt ganga undir ef svo héldi fram sem horfði. Eitt helsta ráðið til að stemma stigu við þessari þróun var að mati rnargra að koma í veg fyrir húsmennsku - með öðrunt orðum að koma í veg fyrir að verkafólk gæti lifað fjölskyldu- lífi. Hins vegar myndaðist aldrei meirihluti fyrir leið frjálshyggj- unnar til lausnar vandamálsins. Eins og áður sagði boðar frjáls- hyggjan frelsi eiristaklingsins, en urn leið ábyrgð hans á eigin gjörðum. Schierbeck landlækn- ir benti á þessa leið í grein í fsa- fold árið 1889.14 Þar hélt hann því fram að aðalorsök rýrrar framleiðslu á íslandi væri leti og iðjuleysi. Letin væri styrkt af alltof greiðum aðgangi að sveit- arsjóðum, urn leið og frelsi manna væri heft um of. Aukið frjálsræði og afnám þurfa- 7
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116

x

Ný saga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.