Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 69

SKIKKJA SKÍRLÍFISINS
kvæmlega. Sum kvæði sem ekki
eru fabliaux að okkar skilningi
segjast svo vera, og auk lai eru
nöfn eins og chamon
(„söngur"), conte („frásögn"),
aventure („ævintýri"), eða dit
(„kvæði") höfð um kvæði sem
bókmenntafræðingar nútímans
telja tvímælalaust til fabliau-
kvæða. Hinn kunni franski bók-
menntafræðingur Joseph Bédi-
er sagði að fabliau væri „gaman-
söm frásögn í bundnu máli“, og
e.t.v. kemst það næst eðli
þeirra.11
Gamansemin sem Bédier
nefnir er yfirleitt gróf, jafnvel
klúr, og stíll kvæðanna tvímæla-
laust „andhæverskur." Aðal-
persónurnar eru oftast „þorpar-
ar,“ þ.e. bændur, handverks-
menn og stundum kaupmenn,
en prestar og stúdentar koma
einnig oft við sögu, einkum í
hlutverki elskhuga.
Því hefúr verið lialdið fram
að fabliau-kvæðin hafi endur-
speglað smekk hinnar ófínu
Hákon konungur gamli Hákonarson vildi innleiða
góða og riddaralega siði í ríki sitt og lét því þýða og
semja ýmsar riddarasögur í því skyni.
millistéttar, sem þá var í örum
vexti. Þannig talar Bédier t.d.
um fabliaux sem „kveðskap
litla mannsins", „kveðskap
torgsins“ andstætt „kveðskap
hallarinnar".12 En burtséð frá
grimmdinni og kláminu, kven-
fjandseminni og óhæverskum
persónum og athöfnum, er eng-
in ástæða til að ætla að fabliau-
kvæðin liafi ekki höfðað til
sama áheyrendahóps og ridd-
arakvæðin. Þannig má segja að
fabliaux hafi verið nokkurs
konar „bakhlið" hæverskra bók-
mennta, að þau eigi uppruna
sinn að einhverju leyti í þeim
skrauthvörfum sem einkenna
hæverskan stíl riddarabók-
menntanna. í raun eru framhjá-
hald og ofbeldi aðaluppistaða í
hæverskri ást og riddara-
mennsku, og það má líta á þá
mynd sem dregin er upp af
konum í fabliau-kvæðunum,
sem lostafullum og svikulum,
sem óhjákvæmileg viðbrögð
við hinni yfirgengilegu aðdáun
kvenna sem tíðkaðist í hæversk-
um bókmenntum.13
Þótt stílfar kvæðisins Le man-
tel mautaillié sé ekki eins gróft
og í flestum fabliau-kvæðum,
og það fjalli um hefðarfólk en
ekki bændur eða ribbalda, þá á
kvæðið sameiginlegt með fabli-
aw-kvæðunum þessa löngun til
að draga athygli að þeim mót-
sögnum sem einkenndu hinar
háleitu hugsjónir riddara-
samfélagsins. Kvæðið Le mantel
mautaillié er með öðrum orð-
um skopstæling, vissulega hæ-
verskari skopstæling en fabli-
ww-kvæðin, en skopstæling
engu að síður.
NORSKA HIRÐIN
KLÆÐIST FRANSKRI
SKIKKJU
í formálanum að Möttuls sögu
segir að hún hafl verið þýdd að
undirlagi Hákonar gamla, og er
hún því ein þeirra sagna sem
tengdar eru nafni hans.14 Al-
mennt er talið að Hákon hafi
viljað innleiða góða siði og
riddaralega lifnaðarháttu í Nor-
eg í líkingu við það sem tíðkað-
ist við hirðir sunnar í Evrópu,
og að sögurnar hafi verið liður
í þeirri áætlun; hann hafi ætlað
þær mönnum sínum frekar til
eftirbreytni en skemmtunar, til
að uppfræða hirðina um hug-
sjónir og siðvenjur, ytri búnað
og viðhafnarreglur riddara-
mennskunnar.15 Sé þetta rétt,
þá gæti virst einkennilegt að
Möttuls saga skuli hafa orðið
fyrir valinu, þar sem kóngurinn
og hirðmenn hans eru ekki
beinlínis til fyrirmyndar í þeirri
sögu.
Þó er a.m.k. ein hlið norrænu
þýðingarinnar sem bendir til
þess að sagan hafi haft hug-
myndafræðilegt gildi: lýsing
sjálfs konungsins. Þótt sögurnar
snúist um Artús, er það óvenju-
legt að hann sé sjálfur í sviðs-
ljósinu. Hann er það t.d. ekki í
rómönsum Chrétiens, en í þýð-
ingununt er honurn fengið
stærra lilutverk. Skýrt dænti unt
þetta er hinn langi og mærðar-
fulli formáli sem á sér enga
hliðstæðu í franska kvæðinu en
bætt er framan við Möttuls
sögu.16
Artús konungur var hinn
frægasti höfðingi að hvers
konar frækleik og alls konar
drengskap og kurteisi með
fullkomnu huggæði og vin-
sælasta mildileik, svo að full-
komlega varð eigi frægari og
vinsælli höfðingi um hans
daga í heiminum. Var hann
hinn vaskasti að vopnum,
hinn mildasti að gjöfum, blíð-
asti í orðum, hagráðasti í
ráðagjörðum, hinn góðgjarn-
asti í miskunnsemd, hinn sið-
ugasti í góðum meðferðum,
hinn tigulegasti í öllum kon-
unglegum stjórnum, guð-
hræddur í verkum, mjúklynd-
ur góðum, harður illum, mis-
kunnsamur þurftugum, beini-
samur bjóðöndum, svo full-
kominn í öllum höfðingskap,
að engin inngirnd né öfund
var með honum, og enginn
kunni að telja lofsfullri tungu
virðulegan göfugleik og
sæmd ríkis hans (bls.251).