Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 91

STÓRFYRIRTÆKI OG STRÍÐSGRÓÐI
flokka var einmitt Sambandið,
sem rak ekki aðeins umfangs-
mikla verslun heldur einnig
margháttaða iðnframleiðslu.
Niðurstaðan varð þó sú að
flokka það með verslunum eftir
lauslega athugun á rekstrar-
reikningum SÍS, því mér sýndist
verslunin gefa því meiri nettó-
tekjur en iðnreksturinn.13
Aðrar atvinnugreinar en þær
sem getið var að framan voru
svo smáar að ekki þykir ástæða
til að fjölyrða um þær. Flestar
þeirra þjónuðu atvinnulífinu
(þ.á m. útgerðinni) að stærstum
hluta eða seldu vörur til fjárfest-
ingar og rekstrar. Af fyrirtækj-
um sem þjónuðu útgerðinni að
meira eða minna leyti má eink-
um nefna Netastofuna, Sœnsk-
íslenzka fry’stihúsið, Sjóklœða-
gerð íslands og Lýsi.
Ekki er ofmælt að segja að
fyrirtæki í sjávarútvegi eðá önn-
ur sem þjónuðu honum hafi
haft 80-85% af samanlögðum
tekjum stórfyrirtækjanna. Að
þeim slepptum þjónuðu all-
mörg fyrirtæki annarri atvinnu-
starfsemi í Reykjavík og utan
hennar. Reykjavík er samkvæmt
því hálfgert útgerðarpláss 1940.
Hún er a.m.k. bær atvinnulífsins
1940, því stórfyrirtæki á sviði
skemmtana eða afþreyingar
voru engin nema Nýja Bíó og
Gamla Bíó.
STÓRFYRIRTÆKI
Á ÁRINU 1944
Hvernig leit reykvískt atvinnulíf
út 1944? Auðséð er að það urðu
geysilegar breytingar frá 1940
eins og sést á töflu 2. Útgerðin
beið mikinn hnekki og var
komin í annað sæti, en verslun-
in komin í það fyrsta. Hlutfall
þeirra af tekjum stórfyrirtækj-
anna var samt svipað, nálægt
30% hvor grein. Hlutfall ann-
arra atvinnugreina var mun
minna og við skulum því staldra
við þessar stærstu greinar.
Ekki er hægt að lýsa því öðru-
vísi en sem áfalli fýrir útgerðina
að vera komin ofan í tæpan
þriðjung þegar hún hafði 76%
Fjöldi heildsölu-,
umboðs- og almennra
smásöluverslana
margfaldaðist.
1940. Hvað Reykjavík varðar er
því hreint ekki hægt að taka
undir orð Sigfúsar Jónssonar
um að togaraútgerð hafi „staðið
með blóma á stríðsárunum.“14
Hver er skýringin á þessari
hnignun útgerðarinnar? Fyrst er
til að taka að togaraflotinn var
orðinn úreltur og ónýtur. Strax
1940 voru togararnir orðnir
gamlir en endurnýjun var engin
og fækkaði þeim nokkuð á
stríðsárunum.15 Fleira kemur
til; svo sem það að skip fórust
og erfitt var að fá mannskap
vegna hárra launa sem voru í
boði í landi. Ef til vill hafa líka
óhemjudýrar viðgerðir og
endurbætur sem lagt var í ekki
skilað sér.16
Kveldúlfur var enn sem fyrr
langstærsta útgerðarfélagið
með 6,5 milljónir í skattskyldar
tekjur. Næst kom Fylkir með 1,9
milljónir en önnur voru með
um milljón og þaðan af minna í
tekjur.
Verslanir juku hlut sinn
gríðarlega 1940-44. Þær höfðu
þrefalt stærri hlutdeild í tekjum
stórfyrirtækjanna 1944 (32%).
Eins og nærri má geta voru þær
líka margfalt fleiri 1944 (46 á
móti 11). Á fýrsta árinu (1940)
skiptust verslanir gróflega í
tvennt, þegar SÍS er sleppt: stór-
ar heildsölu- og umboðsversl-
anir (með nálægt 16% tekn-
anna) og verslanir sem seldu
rekstrar- og fjárfestingarvörur
til atvinnulífsins (með nálægt
42% teknanna). Á þessu ári,
1944, var miklu meiri fjöl-
breytni en um leið var erfiðara
að flokka þær eins og hér er
gert á eftir. Rétt er því að taka
þeim hlutfallstölum með
nokkrum fyrirvara.
Fjöldi heildsölu-, umboðs-
og almennra smásöluverslana
margfaldaðist og hlutdeild
þeirra jókst úr nálægt 16% í um
það bil 38% gróft áætlað. Hins
vegar voru engar þeirra í hópi
tekjuhæstu verslunarfýrirtækja.
SÍS er ekki talið með í þessum
hópi. Tekjur þess voru helmingi
minni (1,1 milljón) en 1940 og
hlutur þess af tekjum allra versl-
ana ekki nema svipur hjá sjón
miðað við sama ár: 7% í stað
42%.
• tM. X/ V' .

lul Pf iV áf w.
wB 1 &
Bretavinnan og síðan vinnan fyrir Bandaríkjamenn skapaði auð sem Islendingar bjuggu að
æ síðan.
89