Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 82

Hina síðarnefndu
dreymir um að finna
aðferð sem framleiðir
söguna sjálfkrafa,
þannig að þeir þurfi
ekki að gera annað
sjálfir en að taka við
niðurstöðunum.
Braudel fyrir tuttugu árum
höfðum við lítinn áhuga á fé-
lagsfræði, en mikinn á mann-
fræði. Fyrir vikið breyttust
áherslur í tímaritinu og söguleg
mannfræði varð ráðandi. Hún
lifir reyndar góðu lífi enn og á
það íyllilega skilið. Allra síðustu
ár hefur hins vegar verið dálítil
kreppa hjá okkur. Tímaritið hef-
ur verið gagnrýnt óvægilega,
einkum fyrir að sinna ekki leng-
ur draumi frumkvöðlanna um
heildarsögu. Fullyrt er að sú
saga sem tímaritið boðar sé í
molum, jafnvel orðin mylsna.
Þetta er rangt. Stefna okkar er
að taka aðeins greinar sem gera
meira en að segja frá einhverj-
um atriðum, þylja staðreyndir.
Við tökum aðeins greinar sem
eru þeirrar tegundar sem á
ensku nefnast „case studies,1'
það er að segja greinar sem vísa
út fyrir efnið til stærri og al-
mennari hluta. Það kemur fyrir
að við synjum góðum greinum,
einmitt vegna þess að þær eru
ekki „case studies," heldur að-
eins afmörkuð rannsókn um til-
tekið efni.
Tímaritið hefur einnig verið
gagnrýnt fyrir að sinna ekki
stjórnmálasögu. Sú gagnrýni á
við rök að styðjast og við ætlum
að bæta úr því. Harkaleg gagn-
rýni stofnenda tímaritsins á
stjórnmálasögu eins og hún var
skrifuð þá var réttmætt. Gagn-
rýnin varð aftur á móti til þess
að annálamenn hafa lítið sem
ekkert sinnt stjórnmálasögu,
sem er miður. Eins og ég sagði
áðan er nú full nauðsyn á því að
fara að huga að nýrri stjórn-
málasögu, sögu valdsins.
Tímaritið er líka í vanda statt
vegna vinsælda sinna, ef svo má
að orði komast. Það er sextugt
og dafnar sem aldrei fýrr. Eink-
um erum við ánægðir með að
rúmur helmingur áskrifenda
býr í öðrum löndum en Frakk-
landi. Hins vegar eru þær hug-
myndir sem urðu kveikjan að
stofnun tímaritsins orðnar það
mikils metnar og viðurkenndar
að tímaritið er kannski ekki jafn
nýstárlegt og það var fyrstu ára-
tugina.
SAGA OG TÍSKA
Það leiðir hugann að spurning-
unni um tískusveiflur í sagn-
fræði?
Við höfum haft áhuga á því
um nokkurt skeið að fylla eitt
hefti Annála af greinum um ein-
mitt þessa spurningu. Það hefur
ekki tekist ennþá, því j^að hefur
reynst ákaflega örðugt að fá
menn til að skrifa greinar, það
einfaldlega getur það enginn
ennþá. En tískusveiflur hófust í
sagnfræði um leið og nógu
margir voru farnir að stunda
rannsóknir og fylgjast með
þeim. Sveiflurnar mótast af
tengslum sagnfræðinga og ann-
arra menntamanna við þjóðfé-
lagið og hafa orðið enn öflugri
eftir að fjölmiðlar fóru að ráða
ríkjum í menningu vestrænna
landa.
Líklega er hægt að tala um
jorjár tegundir af tískusveiflum
innan sagnfræði. í fyrsta lagi
eru sveiflur sem eru liðnar und-
ir lok, síðan aðrar sem eru
horfnar en halda engu að síður
áhrifum í niðurstöðum og að-
ferðum sem þróuðust og loks
enn aðrar sem heppnuðust og
hafa borið ávöxt.
Dæmi um tískusveiflu sem er
liðin undir lok eru hinar miklu
doktorsritgerðir um tiltekin
héruð, }oar sem allt var tínt til og
markmiðið var að skýra frá nán-
ast öllu um svæðið. Þessi hefð
var eitt af því líflausasta sem til
var í hinni hefðbundnu sagn-
fræði í Frakklandi. Allra síðustu
ár hefúr þó tekist að beita sam-
bærilegri aðferð með góðum
árangri á borgir, enda aðrar
hugmyndir að baki en á árum
áður þegar fræðimaður tók sína
sveit fyrir með stækkunargleri
og gerði grein fyrir öllu sem
hann fann.
TALNASÝKI
Dæmi um tískusveiflu sem
gerði gagn en rann sitt skeið á
enda án þess að skilja mikið eff-
ir sig er kvantítatíf sagnfræði,
þar sem allt var reiknað og
mælt. Hámarki náði sú tíska
fyrir tveimur áratugum. Menn
gerðu ótrúlegustu hluti og ég
fæ ekki annað séð en að þarna
hafi hin pósitívíska sagnfræði
19. aldar haldið innreið sína á
nýjan leik. í mínum huga eru
tvennskonar sagnfræðingar til.
Annars vegar eru lifandi og
skapandi fræðimenn. l lins veg-
ar eru sagnfræðingar sem helst
má líkja við skrifstofuþræla eða
möppudýr. Hina síðarnefndu
dreymir um að finna aðferð
sem framleiðir söguna sjálf-
krafa, þannig að þeir ]“>urfi ekki
að gera annað sjálfir en að taka
við niðurstöðunum. Þessir
menn ímynduðu sér að tölvan
gæti samið söguna í þeirra stað.
Á síðustu öld átti skjalið að
segja alla söguna, nú tóku tölv-
an og tölur sem hún átti að búa
til við því hlutverki. Ég held að
öllum sé ljóst að þetta gengur
ekki upp. Tölur koma aðeins að
gagni séu |iær notaðar í hófi.
Það sama má segja um tölvur,
sem að vísu hafa unnið stórvirki
á nokkrum sviðum sagnfræði,
einkum í hagsögu, en einnig
við rannsóknir á sögu menning-
ar. Má joar nefna dæmi af rann-
sóknum á sögu bókaútgáfu og
athugunum á útbreiðslu hand-
rita á miðöldum.
80