Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 28

Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 28
Guðmundur J. Guðmundsson Sennilega hefur þessi kirkjunnar maður bæði verið bannfærður og misst stöðu sína líkt og sumir klerkar á tímum Árna biskups I þriðja lagi höfðu kirkjuhöfðingjarnir verulegar tekjur af barneignarbrotum undirmanna sinna. En ef prestar lentu í illdeilum við biskupa, þá var flest það tínt til sem nota mátti gegn hinum brotlega. að hefðu allir klerkar fylgt út í hörgul boðum kirkjunnar þá hefðu biskupsstólarnir orðið af töluverðum fjármunum. Þegar Jón Arason skipaði Ólaf Hjaltason prófast milli Vatns- dalsár, Vatnsskarðs og Hrauns á Skaga og „almennilegan" dóm- ara í þeim málum sem undir kirkjuna heyrðu, þá undanskildi hann þau mál er vörðuðu presta og frillur þeirra og verð- ur ekki betur séð en biskup liafi ætla að halda þeim fyrir sig.32 Vera má að honum hafi verið það skylt samkvæmt reglum kirkjunnar. Nokkrar heimildir hafa varðveist um þær sektir sem prestar þurftu að greiða vegna barneignarbrota. í skipan Eilífs frá árinu 1320 eru sektir ákveðnar fjórar merkur fyrir höfuðklerka en tvær merkur fyrir kapellána og djákna.33 Árið 1482 greiddi síra Þorkell Bjarnason Magnúsi biskupi í Skálholti jörðina Eyjar í Breið- dal í sekt m.a. vegna barneign- arbrota og í minnisbók Stefáns biskups Jónssonar frá árinu 1495 stendur eftirfarandi: „Síra Jón í Bæ skyldugur. 6 vetra gamlan uxa fyrir barnssekt. Item síra ísólfur skyldugur fyrir barnssekt."34 í flestum tilfellum gerðu biskuparnir ekki annað en inn- heimta tilskyldar sektir ef prest- ar brutu skírlífisheit sitt. Á þessu voru þó undantekningar ef prestar lentu í illdeilum við biskupa. Þá var flest það tínt til sem nota mátti gegn hinum brotlega klerki. Svo var t.d. um Þorvald prófast Helgason, sem í fyrstu var stuðnings- maður Árna Þorlákssonar í staðamálum en snerist gegn honum. Þorvaldur var vand- ræðamaður í fjármálum en biskup lét það kyrrt liggja þar til deilur hófust milli þeirra. Þá var ásamt ýmsum öðrum brotum dreginn fram í dagsljósið frillu- lifnaður hans með Valgerði Gunnarsdóttur.35 Þegar deilur þeirra Laurentíusar Kálfssonar og Jörundar Hólabiskups voru í hámarki greip Laurentíus m.a. til þess ráðs að ganga í kirkju og lesa yfir hausamótunum á biskupi vegna hegðunar frænd- kvenna hans Böðvarsdætra, en þær munu hafa hagað sér afar illa, ef marka má sögu Laurent- íusar. Einnig skammaðist Laur- entíus yfir ýmis konar hórdómi og frændsemisspellum sem hann segir að hafi liðist á biskupsstólnum.36 Frá árinu 1479 höfum við svipað dæmi. Þá dæmdu 12 prestar síra Einar Benediktsson fyrir að hafa ekki haldið eiða sína við Ólaf biskup er hann tók við Grenjaðarstað. Meðal þess sem þeir deildu um voru tekjur af laxveiði, en einn þeirra eiða sem síra Einar átti að hafa rofið snerti frilluhald.37 Einnig var síra Þórður í Hítardal kærður fyrir frillulifnað ásamt mörgu öðru, svo sem áflog við annan prest og illyrði. Hann átti fimm börn frilluborin og tók aðeins aflausn fyrir síðasta barnið. Nokkru síðar dæmdi svo presta- dómur síra Þórð frá kjóli og kalli og í bann fallinn38 Ýmis fleiri dæmi mætti nefna en ég læt hér staðar numið, enda er svo mikið víst að þrátt fyrir stór orð og ströng heit finnast þess engin dæmi í ís- lenskum heimildum að biskup- ar hafl gert nokkrar þær ráðstaf- anir sem máli skiptu til að hamla gegn frilluhaldi presta. Frá Noregi höfúm við hins veg- ar dæmi um að biskupar hafi heldur betur tekið til hendinni, svo sem þeir Björgvinjarbiskup- ar Árni og Hákon á fyrri hluta 14. aldar. Árið 1308 hótaði t.d. Árni biskup nokkrum prest- um banni og embættismissi ef þeir segðu ekki skilið við frillur sínar. Auk þess setti hann einn prest af fyrir sömu sakir39 Árið 1338 gerði Hákon Björgvinjar- biskup rassíu og svipti einn prest beneficium fyrir frillulifn- að. Skömmu síðar gaf hann öðrum presti fimm daga frest til að losa sig við frillu sína. Sá hlýddi ekki og þá setti biskup hann af og skipaði honum að koma snarlega á sinn fund.40 Vel má vera að eitthvað annað hafi legið að baki aðgerðum þeirra Árna og Hákonar en ein- tóm umhyggja fyrir sálarlegum velfarnaði klerka sinna, en ekki finn ég neinar heimildir um það. Þessi dæmi sýna okkur að íslenskir prestar voru langt í frá einir um að halda frillur. Þetta var þvert á móti almennur siður á Norðurlöndunum, en þetta 26
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Ný saga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.