Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 30

Guðmundur J. Guðmundsson
Frá árinu 1450 eru einnig til
heimildir um barneignir klaust-
urfólks. Árið áður hafði Njáll
ábóti á Helgafelli bannsett
bróður Pál Ólafsson fýrir
margskonar mótþróa við sig og
barneignir. Ekki er ljóst hvort
barneignirnar hafa verið settar
þarna með öðru til að gera sekt
Páls sem mesta eða hvort það
hafa í raun og veru verið þær
sem málið snerist um. Mál þetta
reyndist allflókið því Björn ríki
Þorleifsson fór fram á það við
Gottskálk biskup að hann veitti
Páli lausn fyrir brot sín, sem
hann og gerði því að hann vissi
ekki um bann Njáls ábóta. Gott-
skálk varð að afturkalla lausn
sína því hann gat ekki leyst
bann annars kirkjuhöfðingja.48
Barneignir klausturfólks kom-
ust einnig á dagskrá árið
1488. Árið áður hafði síra Eirík-
ur Eiríksson prestur á Grenjað-
arstað komið til Ólafs Hólabisk-
ups og sagt munka á Munka-
þverá hafa kosið sig ábóta.
Eiríkur varsettur í 12 mánuði til
reynslu, þótt biskupi litist ekki
vel á hann til starfans. Eiríkur
grét og lofaði góðri hegðan, en
á jólum kom hann með reglu-
klæðin og baðst ábótavígslu og
jafnframt aflausnar fyrir barn-
eignarbrot sem honum hafði
orðið á í millitíðinni. Ólafi
biskupi fannst þá nóg komið og
setti annan mann í embættið.
Nokkru síðar stakk síra Eiríkur
af úr landi með Þjóðverjum/'9
Yngstu dæmin af þessu tagi
sem ég fann eru annars vegar
frá árinu 1539, en þá setti Jón
Arason biskup bróður Jóni
Sæmundssyni ýmsar skriftir fyr-
ir barneignir með Eingilröð
Sigurðardóttur. Jón hafði áður
brotið af sér á sama hátt.50 Hins
vegar er frásögn annála af því
að Helgi Höskuldsson síðasti
ábóti á Þingeyrum hafi orðið að
fara þrisvar á fund páfa vegna
barneignarbrota.51
NIÐURST ÖÐUR
Langt fram á 13. öld var það al-
mennur siður hér á landi að
prestar væru kvæntir og töldu
þeir sig hafa fyrir því leyfi frá
kirkjulegum yfirvöldum. Um og
eftir miðja 13. öld útrýmdu
kirkjuyfirvöld þessum sið, en þá
tóku flestir prestanna sér frillur.
Kirkjuhöfðingjar litu yfirleitt
framhjá þessu og veittu aflausn-
ir fýrir barneignarbrot þegar
um þær var beðið og menn
leystu sig annað hvort með fé
eða skriftum. Sektargjöld presta
vegna barneignarbrota hafa
áreiðanlega verið dágóð búbót
fyrir biskupsembættin. Það er
því án efa sannleikskorn í því
fólgið sem segir í Söguþætti um
Skálholtsbiskupa að prestar hafi
margir hverjir orðið fegnir sið-
breytingunni og því að geta
kvænst í stað þess að þurfa að
borga biskupi tvö til þrjú
hundruð fyrir hverja barn-
eign.52 Skírlífsbrot kirkjunnar
manna hafa því ekki verið litin
mjög alvarlegum augum og
ekki talin ýkja saknæm ein sér.
Hins vegar voru þau jafnan
dregin fram í dagsljósið ef
klerkar lentu í deilum við
biskup og voru þá óspart notuð.
Svipaða sögu er að segja af
skírlífisbrotum klausturfólks,
sem þó hafa tvímælalaust verið
fátíðari en samskonar brot ann-
arra kirkjunnar þjóna, þó ekki
væri nema vegna þess að
klausturfólk var einangraðra frá
umheiminum en aðrir starfs-
menn kirkjunnar. Ekki voru þó
skriftirnar mjög harðar þó þær
hafi verið eitthvað strangari en
hjá almennum klerkum og
heimildir benda til að fram-
kvæmdin hafi verið upp og
ofan.
Eiríkur grét og lofaði
góðri hegðan, en á
jólum kom hann með
regluklæðin og baðst
ábótavígslu og jafn-
framt aflausnar fyrir
barneignarbrot.
Sektargjöld presta
vegna barneignarbrota
hafa áreiðanlega verið
dágóð búbót fyrir
biskupsembættin.
TILVÍSANIR
1 Dictionary of the Middle Ages III.
New York 1983 bls. 215-218. Kultur-
historisk Leksikon II, 2. útg. Viborg
1980 bls. 545-48.
2 Hér er hugtakið kynferðisafbrot not-
að í mjög víðri merkingu um allt það
sem kapólska kirkjan á miðöldum
taldi kynferðisafbrot þ.e.a.s. allt frá
svívirðilegustu kynferðisafbrotum til
kynmaka utan hjónabands.
3 Biskupa sögur I. Kaupmannahöfn
1856 bls. 93.
4 Biskupa sögur II. Kaupmannahöfn
1878 bls. 13.
5 Bps. 1 bls. 157 og 230.
6 Bps. 1 bls. 233-
7 Diplomatarium lslandicum I (ís-
lenskt fornbréfasafn) bls. 598-99;
Sturlungasaga II. Reykjavík 1946. Sjá
5. og 7. ættaskrá.
8 Bps. I bls. 807, 828 og 832.
9 D.I. II bls. 214.
10 Bps. I bls. 286.
11 Bps. I bls. 284-86.
12 D.I. II bls. 557.
13 Sturlunga saga II bls. 137.
14 Bps. I bls. 418 og 433.
15 Maríusaga I. Christiania 1868 bls.
119-20.
16 Bps. I bls. 451-55.
17 D.I. I bls. 517-18 og 206. Sjá ennfrem-
ur Kulturbistorisk leksikon II bls.
545-48.
18 Bps. I bls. 682-83.
19 D.I. I bls. 598-601.
20 Bps. I bls. 695-96.
21 D.I. II bls. 37-42 og 130-38.
22 D.I. II bls. 193.
23 D.I. II bls. 500, 706-7 og 820; D.I III
bls. 94 og 615.
24 D.l. IV bls. 413-14.
25 D.I. XI bls. 786.
26 Bps. I bls. 849.
27 D.I. IX bls. 19-20.
28 D.I. III bls. 676-78.
29 D.I. IX bls. 658-59 og 682-84. Hér er
að sjálfsögðu átt við stórt hundrað
eða 120.
30 D.I. II bls 628.
31 D.I. III bls. 687.
32 D.l. IX bls. 421.
33 D.I. II bls. 500.
34 D.I. VI bls. 445 og D.I. VII bls. 286.
35 Bps. I bls. 767 og 777.
36 Bps. I bls. 816.
37 D.I. VI bls. 193-95.
38 D.I. IX bls. 510-11, 530-32.
39 Diplomatarium Norvegicum III
(Norskt fornbréfasafn) bls. 81, 88-9;
D.N. IV bls. 77.
40 D.N. IX bls. 127-29.
41 D.I. X bls. 633.
42 D.N. IX bls. 39 og D.N. VII bls. 20.
43 D.I. X bls. 157 og 634.
44 D.l. bls. 499.
45 D.I. IV bls. 497.
46 D.l. IV bis. 456-458.
47 D.I. bls. 497.
48 D.I. V bls. 46-48.
49 D.I. V bls. 633-634, 677.
50 D.I. bls. 416-417.
51 Annálar I. Reykjavík 1922 bls. 140.
52 Bps. II bls. 250.
28