Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 36

Már Jónsson
BARNSFEÐRUN OG
EIÐATÖKUR Á 17. ÖLD
Vegna málleysis gat Sess-
elja Oddsdóttir á Brekku
í Mjóafirði ekki lýst föð-
ur að barni. Tveir menn í sveit-
inni lágu undir grun. Eiríkur
Húnbjarnarson hafði verið
bendlaður við stúlkuna fyrir
fæðingu barnsins, en Kolbeinn
Jónsson varð fyrst grunsamleg-
ur þegar Sesselja rétti barnið að
honum á hreppamóti. Við sama
tækifæri kyssti hún Eirík og föð-
ur hans. Hvorki kossinn né af-
hending barnsins þóttu óyggj-
andi yfirlýsing um hug hennar
og hvorki Eiríkur né Kolbeinn
játuðu sig seka. Báðir voru
ókvæntir þegar getnaður átti
sér stað. Vandræði þessi voru
borin undir Brynjólf biskup
Sveinsson á yfirreið hans um
Austfirði sumarið 1669. Hann
stefndi prestum saman til fund-
ar á Egilsstöðum 23. ágúst.1 Þar
virtist kennimönnum ráðlegast
að prófastur og sýslumaður
nefndu sinn skilríkan mann
hvor til að rannsaka „róm og
líkindi öll samvistanna.'1 Að því
loknu ætti þeim manni að
dæmast eiður sem „líkindin
þættu helst á stinga, þar eftir
hinum sem misgrunaður verið
hefði, síðan fleiri sem líkindi til
draga þar til faðerni hittist, en
verði það ekki þá verður það
mál Guði befalað að vera, en
presturinn gjöri alvarlega og
skarpa áminning opinberlega í
söfnuðinum um ljótleika so
hróplegrar og skammlegrar
syndar hverja Herrann mun
ekki án sérlegrar iðranar
óhegnda láta.“ Þessum orðum
var beint til þess manns sem
vissi sig sekan, hann kæmist ef
til vill hjá því að viðurkenna
brotið fyrir mönnum, en yrði
refsað á hinsta degi. Sesselju
vegna átti presturinn að áminna
söfnuðinn að biðja Guð „um
líkn og náð og fyrirgefning
Fjöldi legorðsbrota á 17. öld.
Meðaltal hvers árs og sundurliðun í prósentum.
Árabil Fjöldi Frillulífi % Hórdómur % Sifjaspjöll %
1590-1600 122 73 19 8
1607-1615 111 73 20 7
1620-1630 94 74 18 8
1631-1640 77 79 15 6
1642-1650 110 81 13 6
1651-1662 124 81 13 6
1685-1690 159 88 8 4
1590-1690 112 79 15 6
Reiknað uppúr sakeyrisreikningum höfuðsmanna og landfógeta í skjalasafni
Rentukammers í Þjóðskjalassafni: Rtk. Y 1-8. Reikningar Jarðabókarsjóðs
1588-1690. Nokkur ár eru alls ekki varðveitt og oft vantar eina og eina sýslu.
Meðaltal er reiknað af þeim árum sem til eru.
þessara og annarra synda.“
Ekki veit ég hvort faðirinn
fannst, en atvikið sýnir hve mik-
ið var lagt upp úr því á 17. öld
að börn væru feðruð. Feðrun
barna var opinbert umræðu-
efni, allt að því þjóðfélagslegt
vandamál. Börn urðu að eiga
föður og allt átti að reyna áður
en geflst var upp og málið falið
Guði. Framfæri barnsins skipti
máli, einnig óttinn við að for-
eldrar þess væru náskyldir.
Feðrunarvandinn fólst joó fyrst
og fremst í því að karlar sem
gerðu ógiftum konum börn
gátu svarið fyrir faðernið. Um
leið voru þeir lausir allra mála
og höfðu engar skyldur framar,
hvorki við móður né barn. Kon-
ur voru varnarlausar og töldust
hafa logið. Þeim var refsað með
hýðingu og meinað að ganga til
altaris. Þær áttu á hættu að vera
reknar úr sinni sveit og yfirvöld
héldu áfram að krefjast þess að
þær segðu hver ætti barnið. Það
sem hér fýlgir er atliugun á
þessum vanda og afbrigðum
hans.
VANDKVÆÐALAUS
FEÐRUN
í Frakklandi var mælst til
þess að ógiftar konur sem voru
með barni létu yfirvöld vita af
því fyrir fæðingu og segðu hver
ætti þungann. Ef þær vanræktu
þetta og barnið fæddist ekki á
lífi var samkvæmt tilskipunum
konungs frá 1556 og 1586 hægt
að kæra þær fyrir að hafa myrt
barnið eða borið það út. Til-
kynningar um óléttu urðu ekki
algengar fyrr en á síðari hluta
17. aldar. í héraðinu Languedoc
í Suður-Frakklandi létu konur
þá yfirleitt vita þegar þær voru
34