Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 25

KLERKAR í KLÍPU
sjálfdæmi. Eyjólfur þessi hlaut
illan endi og dó skömmu síðar,
en dóttir hans varð galin og átti
börn með strákum.10
Kirkjan lét að vísu kyrrt liggja
þó prestar gengju í hjónaband
eða byggju með konum en hún
gerði hins vegar allt sem í
hennar valdi stóð til að prestar
yrðu ekki valdir að frændsemis-
eða sifjaspellum. Slík brot voru
samkvæmt kenningum kirkj-
unnar mjög alvarleg kynferðis-
afbrot og var tekið hart á þeint.
Má þar sem dæmi nefna þann
atburð er Þorlákur biskup stíaði
í sundur og ógilti hjónaband
þeirra Þórðar prests og Snæ-
laugar Högnadóttur vegna
frændsemisspella, en Snælaug
hafði áður átt barn með manni
sem var fjórmenningur við
Þórð. Ásamt þvi að rifta hjóna-
bandinu lýsti biskup börn þau
sem fædd voru eftir riftunina
laungetin og svipti Högna föður
Snælaugar embætti vegna þess
að hann hafði komið á hjóna-
bandi sem meinbugir voru á og
síðan staðið með dóttur sinni
og tengdasyni í deilum við
biskup. Líklega hefur biskup
grunað að Högni hafi vitað
hvernig í pottinn var búið. Mikl-
ar deilur urðu útaf þessu máli.
Því lauk með sætt, en eftir það
áttu þau Þórður og Snælaug
saman þrjá syni og voru ýmist í
sátt við biskup eða forboði.11
En það voru ekki bara hefð-
bundin frændsemisspell sem
klerkar og skyldulið þeirra gat
ratað í. Prestar skírðu börn og
við það mynduðust guðsifjar
milli þeirra og barnsins. Því
segja þeir Jón og Eilífur í skipan
sinni frá 1323: „Svo má og eng-
inn prestssonur þeirrar konu fá
er faðir hans skírði og engin
prestsdóttir þann mann er faðir
hennar skírði."12 Á þessu má sjá
að vandi presta og skylduliðs
þeirra var meiri en annars fólks
og það gat auðveldlega fallið í
stórsynd án þess að gera sér
nokkra grein fyrir því.
Eins og áður sagði þá var það
almenn regla þar til um miðja
13- öld að klerkar væru kvong-
aðir og er óþarfi að nefna dæmi
um það, svo mörg eru þau. Um
einstaka klerka er þó sagt að
þeir hafi haldið frillur og má
þar nefna Sigmund prest á
Húsafelli. Frilla hans hét Þuríð-
ur Skeggjadóttir.13 Ingimundur
prestur fóstri Guðmundar Ara-
sonar kvæntist konu er Sigríður
hét en þeim kom illa saman og
skildu. Ingimundur tók þá sam-
an við konu sem hét Brynhildur
og er þess ekki getið að fram
hafi farið festar og brúðkaup.
Því er næsta víst að hún hefur
verið frilla hans.14
BANN VIÐ HJÓNA-
BÖNDUM KLERKA
OG AÐGERÐIR
GEGN FRILLUHALDI
ÞEIRRA
í fyrstu létu yfirmenn kirkjunn-
ar sér nægja að hvetja íslenska
klerka til einlífis ef j:>eir þá
skiptu sér nokkuð af samskipt-
um þeirra við hitt kynið svo
fremi þau voru innan skikkan-
legra marka. Þegar kirkjan síðan
efldist hefur það orðið æ
algengara að klerkar væru
ókvæntir. Hatrömum áróðri var
haldið uppi gegn kvennastússi
klerka og var honum víða laum-
að að þar sem líklegt þótti að
hann hefði áhrif. Nokkur slík
áróðursplögg hafa varðveist. í
Maríusögu er skemmtileg saga
um prest nokkurn sem hafði
lofað Maríu einlífi en fastnaði
sér síðar konu að hvatningu
frænda sinna. Þá vitraðist María
honum og sagði: „En vittu það
til sanns að ég mun eigi vera
frilla þín.“ Presturinn fór til
biskups og sagði sínar farir ekki
sléttar en biskup leysti festar
hans og konunnar.15
Til er merkilegt plagg frá því
um 1200, svokölluð Rannveig-
arleiðsla. Hún fjallar um konu
sem fylgt hafði prestum tveim
en féll í dá og hélt sig vera
komna í verri staðinn og ætti að
kveljast þar fyrir vikið. Fjand-
arnir sem tóku á móti henni
sögðu: „það er leiðinlegur hór-
dómur, er þú hefur framið, er
þú hefur lagst undir tvo presta
og saurgað svo þeirra þjónustu
og þar með ofmetnað og fé-
girni."16 Boðskapur sögunnar
er augljós, prestar eiga að lifa
einlífi og konur eiga ekki að
freista þeirra.
Það hlaut að koma að því fyrr
eða síðar að kirkjuleg yfirvöld
jágmn X'*i* úr
1»5 l'cui Fu>ri fdgr-i&ii • ' • X 7/f'
n áxt'A ^ eúA ch
Y v>«il kcnti j V* fo t taúwMÆ Vto
uStt fiíí á ífiþ
V ° x> 1 'JL ' — *
iht cn j t ttjut fti prfrH&fetí:'>tí<r‘4
t )í' ittti) <£ íÉ JWtu Ar
V ú fh»JÓ\s (p.‘i!
vSúMH J
Úr Rannveigarleidslu.
4 0
i 4 .otótir Jtotítttt •
Um einstaka klerka er
þó sagt ad þeir hafi
haldið frillur.