Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 29

KLERKAR í KLÍPU
sannar jafnframt að til voru þeir
biskupar á hinum Norður-
löndunum sem reyndu að fram-
fylgja reglum kirkjunnar um
einlífi klerka. Sá atburður hér-
lendis sem við höfum heimildir
um og kemst einna næst því að
vera af svipuðum rótum runn-
inn og hinar harkalegu aðgerð-
ir Björgvinjarbiskupa er frá ár-
inu 1541, rétt í þann mund sem
verið er að lögtaka siðbreyting-
una. Þá var síra Sæmundur
Jónsson dæmdur frá prestskap
fyrir að eiga þrjú frilluborin
þörn og auk þess að hafa fallið
einu sinni í hórdóm.41 Eins og
áður var getið þá tíðkuðust aðr-
ir siðir sunnar í Evrópu og er
næsta víst að þeim klerkum
sem störfuðu í návígi við æðstu
stofnanir kaþólsku kirkjunnar
hefði ekki liðist sú hegðun í
kynferðismálum sem tíðkaðist
meðal klerka á Norðurlöndum.
Til eru heimildir sem benda til
þess að hið opinbera frilluhald
norrænna klerka hafi haft nei-
kvæð áhrif á starfsemi kirkju-
legra stofnana. Árið 1257 varð
Alexander páfi t.d. að gefa út
bréf sem leyfði smábræðrum
(mínorítum) á Norðurlöndum
að gista á prestssetrum þar sem
klerkar héldu frillur án þess að
falla í bann af því, og þann 18.
mars árið 1261 var gefið út páfa-
bréf sama efnis handa prédik-
arabræðrum.42
Eftir siðbreytingu hvarf þetta
vandræðamál að mestu leyti úr
sögunni, Samkvæmt Kirkjuskip-
an Kristjáns III. og prestasam-
þykkt á Alþingi frá árinu 1541
máttu klerkar kvænast ef þeir
vildu en lifa einlífi ella.43 En
það kom þó að sjálfsögðu ekki í
veg fyrir að mannleg náttúra
hefði sinn gang og að klerkar
gripu til annarra kvenna en þeir
voru kvæntir. Haustið 1546, svo
dæmi sé tekið, neyddist Gizur
biskup til að stefna síra Ólafi
Jónssyni fyrir ýmis brot, m.a.
hórdóntssök nteð tveint eigin-
giftum konum, en hann hafði
þá ekki tekið skriftir fyrir þau
brot.44
Er næsta víst að þeim
klerkum sem störfuðu
í návígi við æðstu
stofnanir kaþólsku
kirkjunnar hefði ekki
liðist sú hegðun í
kynferðismálum sem
tíðkaðist meðal klerka
á Norðurlöndum.
UM BROTLEGT
KLAUSTURFÓLK
Hafi kirkjuyfirvöld einhvern-
tíma gefið norrænum klerkum
undanþágur frá lögum kirkj-
unnar um einlífi presta þá giltu
þær að sjálfsögðu ekki um
klausturfólk. Ekki höfðaði
klausturlifnaður til íslendinga
og má sem dæmi nefna að
leggja varð niður nunnuklaustr-
ið á Kirkjubæ á Síðu aðeins
nokkrum áratugum eftir að það
var stofnsett. Heldur betur gekk
með munklíftð en þó er næsta
víst að klausturfólk varð aldrei
fjölmennur hópur á íslandi.
Nokkur dæmi eru til um
barneignir klausturfólks. Til
dæmis kvittaði Jón biskup Vil-
hjálmsson systur Þuríði Hall-
dórsdóttur af barneign með síra
Þorláki Sigurðssyni sem mun
hafa verið bryti Jóns.45 Ekki er
þess getið hvaða skriftir hún
tók. Árið 1431 tók síra Þórður
Roðbjartsson miklar skriftir fyr-
ir barneignir með systur Þóru
Illugadóttur. Samkvæmt skrifta-
bréfi Jóns biskups Vilhjálmsson-
ar skyldi hann fara í pílagríms-
ferð til allra höfuðkirkna í Hóla-
biskupsdæmi og ganga berfætt-
ur frá því þær kæmu í augsýn.
Þar fyrir utan átti síra Þórður að
halda föstur samkvæmt ákveðn-
um reglum, ganga í klaustur að
lokinni pílagrímsferðínni og
aldrei aftur í nunnuklaustur
koma. í skriftabréfinu er tekið
fram að vegna vanmáttar þurfi
hann ekki að ganga til Rómar.
Hann var og sviptur embætti
þar til biskup ákvæði annað.46
Þótt skriftirnar væru stórar á
pappírnum þá skal sem minnst
fullyrt um hversu rækilega
þeirn var framfylgt. Svo mikið
er víst að þann 21. mars árið
1432 var síra Þórður aftur kom-
inn í prestatölu.47
Hvort hér hefur orðið barn úr skal látið ósagt, en víst er að bróðirinn
hefur hér lyft huga sínum í tvennum skilningi.
27