Ný saga - 01.01.1989, Side 18

Magnús fyrirleit og
fordæmdi þá sem
hófust til áhrifa og
valda fyrir tilstilli
Parísarlýðsins.
Christian Reventlow,"27 þeim
sem var forgöngumaður að
búnaðarumbótunum miklu.28
Heimkominn sem konunglegur
embættismaður hafði M. St.
bjargfasta trú á því að þegnum
landsins mundi hlotnast bless-
un af „upplýsingar- og mann-
elskuljósi" konungsstjórnarinn-
ar.29 Slíkur maður var allt annað
en líklegur til að fella sig við þá
róttæku, blóði drifnu stefnu
sem franska byltingin tók eftir
afnám konungdæmisins og
undir ógnarstjórn Jakobína. Sú
hneigð sem kemur fram í ágripi
M. St. endurspeglar í megin-
atriðum ofangreind viðhorf.
Svo er t.d. um þá vild/óvild sem
hann sýnir einstökum persón-
um sögunnar. Mest dálæti hefur
hann á þeim Necker og Lafay-
ette, hinum sömu og voru í
eftirlæti hjá frjálslyndum bylt-
ingarmönnum sem sameinuð-
ust um það 1789 að búa Frakk-
landi stjórnarskrá og setja elkur
við einveldi konungs. Talað er
um hinn „góða og vitra skatt-
meistara Necker..hann hafi
„áunnið sér elsku og virðingu af
öllum..(s. 5) og 1788 hafi svo
„þessi góði efnamaður... lánað
því [ríkinu] öll auðævi sín“
(s. 9). Og Lafayette, „þessi vitri
og mikli maður“ (s. 15), sem í
upphafi byltingarinnar hafði
verið kjörinn höfuðsmaður
borgaraliðsins, er m.a. prísaður
fyrir að hafa síðan reynt að
halda „rasandi múga“ Parísar-
borgar í skefjum (s. 48).
Dálæti M. St. á þessum siðfág-
uðu og virðulegu leiðtogum
helst í hendur við fyrirlitningu
hans og fordæmingu á þeim
sem hófúst síðar til áhrifa og
valda fyrir tilstilli Parísarlýðsins
- Marat, „þeim guðlausa týr-
anna... og mannófreskju ...“
(s. 64-65), og Philippe-Égalité,
hertoga af Orléans, ltvers minn-
ing „veri um aldur brennimerkt
með allra góðra viðbjóði og
forakt!" (s. 63-64). Fordæming
M. St. á Robespierre er ekki jafn
afdráttarlaus en hann eignar
honum, ásamt Marat, mestan
liluta í „því ógnarlega manna-
drápi...“ í tíð ógnarstjórnarinnar
(s. 64); með aftöku hans hafi
„þeir vitru og hæglátu" fengið
yfirhönd (s. 66). M. St. fer þann-
ig ekki dult með þá skoðun sína
að byltingin hafi farið úrskeiðis
á þessu trímabili. Á þessu setur
hann ekki fram skýringar en er
þeim mun ósparari á palladóma
yfir Ieiðtogum lýðsins.
Óhætt er að fullyrða að M. St.
hefur fylgt dyggilega frásögn
Rabauts Saint-Etienne svo langt
sem hún nær. (Hér er aðeins
undanskilinn fremsti hluti Á-
grips (s. 1-10) sem fjallar um að-
draganda byltingarinnar.) Til
hins franska sjónarvotts sækir
hann hinar mörgu litríku lýs-
ingar á einstökum atburðum
hennar og uppákomum; það
eru einmitt þessar myndríku
lýsingar sem gera frásögnina
bráðskemmtilega. Vissulega
dvelur hún við smáatriði (la
petite histoire) en fyrir bragðið
kemur hún líka vel til skila
andblæ hinna sögufrægu bylt-
ingardaga í júlí og október
1789: spennunni og óvissunni
sem hvikull orðrómurinn
magnaði, svo ekki sé talað um
„grimmd þess uppæsta, rasandi
almúga" (s. 28). Segja má að
kostir góðrar blaðamennsku
prýði hér frásögnina en um leið
vill skógurinn óneitanlega falla
í skuggann af trjánum.
Eftir því sem á líður verður
ágrip M. St. snubbóttara og
sundurlausara. Þrátt fyrir góðan
ásetning tekst honurn illa að
gera grein fyrir framvindu bylt-
ingarinnar eftir 1791. Eflaust á
sinn þátt í þessu hið knappa
rúm sem höf. gaf sér og eins
andúð hans á þeirri stefnu sem
byltingin tók. Áftur á móti verð-
ur ekki annað séð en hann hafi
16
átt aðgang að sæmilega grein-
argóðum upplýsingum; er þá
einkum átt við Minetva. Ber-
sýnilegt er að M. St. hefur notað
tímaritið við samningu ágrips-
ins, svo náið svipmót er sums
staðar með orðalagi þeirra.30
En þótt Minerva flytti ítarlegar
fregnir af gangi byltingarinnar
1793 og 1794, hefur M.St. ekki
tekist að gera sér mat úr þeim
sem skyldi. í þessum hluta
ágripsins gætir ruglings í ýms-
um greinunt, mikilvægra stað-
reynda er að engu getið og
samhengi í rás atburða kemur
mjög óljóst fram. Um þetta
skulu nú nefnd fáein dæmi.
Milli stríðsins sem frönsku
byltingarmennirnir áttu í, inn á
við og út á við, og hinnar rót-
tæku og óvæntu stefnu sem
byltingin tók með valdatöku
Jakobína greinir M. St. ekki nein
skýr tengsl. Jakobínar eru sagð-
ir hafa fýrst og fremst viljað
„verja Frankaríki gegn stríði og
yfirgangi framandi þjóða...“
(s. 56). Hins er ekki getið að
þeir áttu sjálfir upptök að stríð-
inu við Austurríki og Prússland
(apríl 1792).31
M. St. skilgreinir lýðveldi sem
„land, hvar enginn sérlegur
stjórnandi er, heldur margir
stjórna..." (s. 59). En hann
þegir alveg um hvernig stjórn
„hinna mörgu“ var fyrir komið
tvö fyrstu ár lýðveldisins. Lykil-
stofnanir undir ógnarstjórninni
eins og velferðarnefndin og
byltingardómstóllinn eru ekki
nefndar á nafn32 Er líkast því
sent þetta stjórnarfar ltafi verið
svo óskapfellt höf. að hann hafi
ekki hirt um að setja sér það fyr-
ir sjónir. Fyrir vikið svífúr í
lausu lofti hvernig valdabarátta
milli flokka og einstaklinga var
útkljáð.
Það auðveldar heldur ekki
skilning á flokkadráttunum að
lýsing M. St. á þeim fylkingum
sem áttust við er mjög ruglings-