Ný saga - 01.01.1989, Qupperneq 23

KLERKAR í KLÍPU
Þessi skýringarmynd er úr þýsku handriti frá 15. öld þar sem því er lýst að samræði sé öllum
nauðsynlegt, bæði tilað viðhalda mannkyninu og ekki síðurtil að koma í veg fyrir þunglyndi.
Ekki var kaþólska kirkjan því sammála en íslenskir þjónar hennar virðast hafa verið á
þessari skoðun.
félagsafl. Meðal þessara mála
var margt af því sem varðaði
sambúð karls og konu. Nú voru
samskipti kynjanna vissulega
eitt af þvi sem kirkjan átti að
hafa eftirlit með og líklega var
það einmitt á þessu sviði sem
fólk féll hvað oftast í synd.
Ástæðan fyrir því að kynlífseítir-
litið var frekar látið sitja á hak-
anum en annað var sennilega
sú að fyrir hin smærri kynferð-
isafbrot mátti auðveldlega bæta
með iðrun, skriftum og bæna-
lestri.2 Einnig voru reglur
norrænna manna um hjúskap
mjög formfastar og ákveðnar
þannig að kirkjunnar menn
hafa frekar talið óhætt að slaka á
hvað þetta varðaði en á öðrum
sviðum. Ein af afleiðingum
þessa var sú að allt fram á 13-
öld var hjúskapur hér á landi
veraldlegur samningur. I-aga-
lega séð þurfti kirkjan ekki að
hafa þar nein afskipti.
Eitt af þeim vandamálum sem
kirkjan stóð frammi fyrir á
fyrstu áratugunum eftir kristni-
tökuna var að fá hæfa menn til
prestsþjónustu. Oft á tíðum var
alls ekki völ á neinum slíkum
og var þá gripið til þess ráðs að
vígja þá sem fengust í þeirri von
að þeir næðu tökum á starfinu
með tið og tíma. Kirkjan neydd-
ist því til að fylgja þeirri speki
að skárra sé að veifa röngu tré
en öngu. Byðist hæfur maður til
að þjóna kirkjunni hikuðu for-
ráðamenn hennar ekki við að
vígja hann þó svo að einhverjir
vankantar fyndust á högum
hans, svo sem að hann væri
kvæntur. Þar breytti engu þótt
það hefði verið, frá því á fjórðu
öld, ein af meginreglum ka-
þólsku kirkjunnar að prestar
skyldu vera ókvæntir.
Hinir fyrstu íslensku biskup-
ar voru allir kvongáðir og í
Skálholtsbiskupsdæmi tók Giss-
ur biskup við af ísleifi föður
sínum. Jón Ögmundsson
biskup á Hólum var tvíkvæntur
og var seinni kona hans, Valdís,
bústýra á Hólunt. Ekki mun Jón
biskup þó hafa átt börn svo sög-
ur fari af. Það er einkar athygl-
isvert að þegar fyrstu íslensku
biskuparnir voru vígðir stóðu
áðurnefndar umbætur Gregor-
íusar VII. sem hæst. Þrátt fyrir
það gerðu kirkjuyfirvöld engar
athugasemdir þótt íslensku
biskuparnir væru allir kvæntir.
Engar heimildir finnast um
það hvenær eða hvernig þetta
byrjaði og ekki hafa varðveist
nein bréf frá páfum eða öðrunt
ráðamönnum kirkjunnar sem
veita undanþágu frá þessari
meginreglu kirkjunnar ef frá er
talin ein tilvlsun í glatað bréf frá
árinu 1152. Ekki verður betur
séð en það liafi verið viðtekin
venja allt frá kristnitöku að ís-
lenskir klerkar væru kvongaðir
ef þeim bauð svo við að horfa
og var það mun algengara en
hitt. Engurn getum verður að
því leitt hvernig á þessu stóð en
þó var hjónabandið, eins og
áður sagði, veraldleg stofnun í
norrænum samfélögum forn-
aldar, einskonar viðskiptasamn-
ingur, en hafði ekki trúarlegt
gildi. Ekki er ótrúlegt að það
hafi skipt einhverju máli í þessu
sambandi. Svo mikið er víst að
ekki var gerð nein alvarleg til-
raun til að koma í veg fyrir að
klerkar gengju í hjónaband fyrr
en komið er langt frarn á 13- öld
og sá fyrsti sem náði verulegunt
árangri á því sviði hér á landi
var Árni biskup Þorláksson.
21