Íslenzk tunga - 01.01.1965, Side 97

ÚR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR V
95
‘hrollur’ og ‘innkuls’. Undir merkingunni ‘skjálfti’ er að vísu tilfært
orðasambandið að gera e-m kjöll ‘skjóta e-m skelk í bringu’, svo að
auðsætt er, að kjöllur táknar líka ótta, enda þótt sú merking sé ekki
tilgreind með sérstökum tölulið. Ekki er vikið að því, að orðið sé
staðbundið, nema hvað merkingin ‘hrollur’ er merkt Vestfjörðum
og Dalasýslu.
Ég tók að spyrja um þetta orð í þættinum „íslenzkt mál“. Voru
til þess þau rök helzt, að ég hafði aldrei heyrt orðið utan Vest-
fjarðakjálkans, og hugði því, að það væri bundið tilteknum lands-
hluta, auk þess sem ég saknaði þarna merkingatilbrigða, sem ég
taldi mig hafa kynnzt í æsku vestra. Ég þóttist muna eftir því, að
orðið kjöllur hefði verið hafl um þungan ekka og skjálfta, sem börn
fá stundum, er þau hafa grátið ákaft og lengi, og að sá ótti, sem orð-
ið táknaði, væri sérstakrar tegundar og lýsti sér á tiltekinn hátt, sem
áköf taugaviðkvæmni eða ‘nervösitet’, eins og það er kallað á er-
lendum tungum. Ég skal nú víkja að svörum hlustenda og rekja
helztu atriði þeirra.
Svo virðist sem algengasta merking orðsins kjöllur sé ‘ótti, tauga-
viðkvæmni á þann veg, að viðkomandi tapar sér og á erfitt með að
koma orði að því, sem hann ætlar að segja’. Sú merking sýnist
dreifð um allan Vestfjarðakjálkann. Dýrfirðingur einn kveður svo
að orði: „Börn fengu kjöll, þegar þau áttu að lesa fyrir prestinn,
þ. e. móttu varla mæla fyrir ótta sakir og fengu einskonar gráthljóð
í röddina.“ Heimildarmaður fró Súðavík segir, að kjöllur tákni beyg
eða ótta, helzt ótta í krökkum við húsvitjun og yfirheyrslu og þá
slíkan, að þau töpuðu sér. Dæmi um þetta merkingartilbrigði höf-
um við einnig af Rauðasandi, ísafirði og víðar að. Þá var og no.
kjöllur oft haft um óstyrk eða taugatitring í ræðumanni; j>að var
kjöllur í honum, er hann tók fyrst til máls. Og eru heimildir um það
bæði úr Arnarfirði og Steingrímsfirði og vestan úr Djúpi. Kona frá
ísafirði telur, að kjöllur merki skjólfta eða titring eftir mikinn grát
eða ef fólki hefur orðið mikið um eitthvað, og tvö dæmi önnur höf-
um við um þá merkingu úr Dýrafirði. Þá þekkist kjöllur í merking-
unni ‘kuldi, kuldahrollur’. Heimildarmaður af Rauðasandi kemst