Íslenzk tunga - 01.01.1965, Qupperneq 106

104
ÚR FÓRUM ORfiABÓKARINNAR V
Guðlaugsson, heyrt 1888 hjá sr. Jónasi Jónassyni (síðar á Hrafna-
gili), þegar hann var að læra undir skóla. Vísast er að sr. Jónas
hafi einnig haft skýringuna frá Jóni rektor Þorkelssyni, og að út-
hreiðslu hennar megi rekja til hans. Ýmsir hafa tekið þessa skýr-
ingu gilda, en sá augljósi hængur er þó á henni að fyrir því eru
engin rök í öðrum heimildum að neðribekkingar í skóla hafi verið
kallaðir dónar, heldur aðeins óskólagengnir menn.
En víkjum nú aftur að skýringu Páls Melsteðs. Hún á það sam-
eiginlegt hinum að rekja uppruna orðsins til skólapilta, en hefur
þann kost að auki að fyrir henni verða fundin rök í eldri heimild-
um.
í orðabók Jóns Ólafssonar frá Grunnavík er orðið dóni skýrt svo:
‘tilbúið orð í mæltu máli, en einkum í tízku hjá þeim sem sýnast
vilja menntaðri og virðulegri en aðrir, um durgslega, ósiðaða og
óheflaða menn, til þess að greina þá frá sér með þessum hætti’.4
Þessi skýring kemur heim við merkingu orðsins frá upphafi langt
fram á 19. öld, en á þeim tíma er orðið oftast notað um óskóla-
gengna menn og ósiðaða, í andstöðu við þá sem skólamenntunar
höfðu notið.
En Grunnavíkur-Jón kann fleira að segja um orðið og uppruna
þess. Hann bætir því við að það sé sennilega dregið af hirðisnafn-
inu Corydon í 2. hjarðljóði Vergils; síðan heldur hann áfram: ‘ís-
lendingar kalla sem sé durgslega menn og óhæverska í framgöngu
Corydon, og Jón prestur Þórðarson í Hvammi tilfærir þetta orð í
Ljóðaglósum sínum, sem ortar eru 1679, í 10. hætti 1. erindi: Arcus
bogi, Corydon dóni, comes blíður. Sagt er að skólasveinar í Skál-
holti hafi fyrstir tekið þetta orð upp’.5 Síðar segir Jón og að sögnin
corydonera sé notuð í merkingunni ‘að herma eftir sveitamönnum
í orðum og athæfi’.
4 AM 433 fol.i „Dooni. m. fictitium vulgare vocabuhim, sed intcr eos præci-
pué in usu, qui cæteris literatiores et honestiores videri volunt, de agrestibus
incivilibus et incultis hominibus, ut illos á se hoc modo distingvant."
5 „Vocant enim Islandi viros agrestes et inconditis moribus præditos Cory-
don, et Sacerdos Joh. Tliordi filius de Ilvamme eqvidem lianc attulit voculam