Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 186

184
Hugur | Ritdómar
unni? Eða, með öðrum orðum, hvað tekur
það langan tíma að fá góða hugmynd eða
gera uppfinningu sem mala mun ómælt
gull?
Segja má að leigubílstjórinn hans
Andra Snæs sé fulltrúi fyrir einhvers kon-
ar hráa vinnugildiskenningu af þessum
toga - og að andi þessarar kenningar, og/
eða vofa leigubílstjórans, láti hvorki höf-
und né lesanda í friði það sem eftir lifir
bókarinnar. Einn vandinn er sá að sögu-
maðurinn virðist ekki fyllilega fær um að
kveða drauginn niður; eða, með öðrum
orðum, ekki virðist ljóst hvort, eða að hve
miklu leyti, hann vill játast þeirri ein-
dregnu sýn sem draugurinn er fulltrúi
fyrir. Um leið og leigubíllinn ekur á brott
er að vísu engu líkara en málin skerpist
ögn í huga sögumanns: raunveruleikinn,
þessi raunveruleiki sem bflstjórinn þóttist
þess umkominn að fjargviðrast um, er
hvergi sjáanlegur. Eða að minnsta kosti er
leitun að þeim sem eiga í einhvers konar
tengslum við hann: „Enginn í húsinu
mínu kemur nálægt raunveruleikanum,
enginn í næsta húsi, enginn í fjölskyldunni
og ekki vinir mínir.“ (9-10) Hvar er hann
þá? Leitin hefst en stendur ekki lengi -
böndin berast strax að tilteknum forföður:
afanum sem „var eflaust af síðustu kyn-
slóðinni sem fæddist inn í hinn fifllkomna
raunveruleika [...] hver einasta mínúta
var í beinum tengslum við, raunveru-
leikann." (10) Og í hverju er þetta beina
samband við raunveruleikann þá fólgið?
„Fjölskyldan veiddi fisk, tíndi dún,
brenndi rekavið, mjólkaði kýr og smalaði
kindum. Matur var líf‘ (10). Með öðrum
orðum var þarna um að ræða ástand þar
sem vinnugildiskenningin var (enn) í
fifllu gildi: „Ein kind var rúmur mánuður
af mannslífi næsta vetur.“ (10)
Glöggir lesendur átta sig væntanlega á
því að glíman sem Andri Snær stendur í
hér, strax á fyrstu tveimur blaðsíðum
metsölubókarinnar um Draumalandid,
kallast sterklega á við verkefnið sem Karl
Marx tókst á hendur á sinni tíð. Hlið-
stæðurnar liggja í augum uppi. Marx leit
svo á að manninum væri á einhvern hátt
eðlilegt að standa í „beinu sambandi“ við
raunveruleikann, sem þá er að meira eða
minna leyti skilinn sem hin hráa náttúra,
náttúran sem hráefni. I þessu felst þá,
með öðrum orðum, að hið beina samband
við raunveruleikann er æskilegt. þegar það
kemst á er maðurinn sæll og ánægður.
Andri Snær virðist að minnsta kosti öðr-
um þræði vera á sama máli og Marx hvað
þetta snertir. En jafnframt eru þeir félagar
sammála um að í nútímanum, í samfélagi
sem eðlilegast er að kenna við kapítalisma,
verði þetta einfalda samband vandkvæðum
bundið og í raun sé það hvergi til í
ómengaðri mynd. Því að samkvæmt lík-
aninu er sá einn í beinu sambandi við
veruleikann - eða, með orðalagi Marx, er
sá einn algjörlega laus við firringu - sem
ræktar sjálfur sína spildu, sér sjálfum sér
farborða milliliðalaust og stendur í mesta
lagi í beinum vöruskiptum við náunga
sína. Þetta getur aðeins átt sér stað í
þjóðfélagi þar sem öllum er ljóst að
viðskipti manna eru ekkert annað og
meira en það - viðskipti manna, þ.e., eins
og Marx orðar það, „afstæður manna á
rnilli". Um leið og peningar koma inn í
myndina fara málin á hinn bóginn að
vandast, einfaldlega vegna þess að pen-
ingarnir öðlast fyrr en varir sjálfstætt líf
og breiðast yfir veruleikann eins og hula:
þar sem áður blöstu við einföld vensl
manna á milli (þú færð þrjár rjúpur, ég fæ
tvö kíló af kartöflum) er ekki lengur
annað að sjá en fjárhæðir - allt fær
verðmiða, tekið er að leggja bókstaflega
allt á mælistiku peninganna...
Allir vita hvaða lausn Marx fann á
þessum vanda - á óréttlætinu, ójafnræð-
inu, ómennskunni og eymdinni sem
samfélag firringarinnar kallaði yfir lifandi
mennska einstaklinga. Hann vildi bylta
þjóðskipulaginu, og taldi það raunar óhjá-
kvæmilegt. Að vísu var ekki jafnljóst
nákvæmlega hvernig þjóðskipulagið, sem
taka átti við, yrði lagað. Síðan eru liðin
mörg ár, og mörg misjafnlega gruggug og
blóðug vötn hafa runnið til sjávar. En gott
og vel, þetta vildi Marx - en hvað þá með
hálfgildings fulltrúa hans á Fróni við