Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 18

16
Sigríður Þorgeirsdóttir
Femínísk gagnrýni á kanónu heimspekinnar
A undanförnum árum hefur verið töluverð umræða innan femínískrar heimspeki
um „canon“ eða regluritsafn heimspekinnar, sem heför ýmist verið kallað kanón
eða kanóna á íslensku. Eg held mig hér við síðari íslenskun orðsins. Upprunalega
merkir „canon“ stika eða viðmið og er þannig mælikvarði fyrir „gæði“ í viðkomandi
grein. Kanóna er þess vegna nokkurs konar stallur til að setja það sem telst stór-
brotið í greininni upp á. Kanóna heimspekinnar er safn þeirra rita sem teljast
klassísk eða sígild innan greinarinnar, jafnframt því sem kanónan felur h'ka í sér
viðmið um sígild viðfangsefni heimspekinnar og viðteknar túlkanir þeirra. Kan-
ónan festir þannig hefð í sessi og útilokar það sem er andstætt viðmiðum hennar.
Hingað til hefúr kanónan útilokað kvenheimspekinga að mestu. Það þarf ekki
annað en að slá upp í hinum ýmsu alfræðibókum um heimspeki og heimspekisögu
frá síðari helmingi 20. aldar til að sjá hversu sjaldan kvenheimspekinga er getið og
hve takmarkaða umfjöllun femínísk heimspeki fær. Kanónan er ennfremur ákvarð-
andi fyrir kennsluskipan greinarinnar, námsbækur og aðferðir.
Tveir nemendur í heimspeki við Háskóla Islands, þær Arnþrúður Ingólfsdóttir
og Þóra Sigurðardóttir, gerðu þegar þær voru á síðustu stigum BA-náms rannsókn
á kanónu heimspekideilda víða um heim, með því að senda út spurningalista til
yfir hundrað heimspekideilda í Evrópu, Bandaríkjunum, Kanada og Ástralíu.
Spurt var annars vegar hvort femínísk sjónarmið fengju vægi í kennslu, náms-
framboði og námsefni, og hins vegar hvort kennt væri efni eftir konur eða heim-
spekinga minnihlutahópa eða annarra heimshluta. Niðurstöður rannsóknarinnar
voru kynntar í fyrirlestri á vegum Heimspekistofnunar þann 3t. mars 2006 og m.a.
var fjallað um femíníska umræðu um kanónuna í því samhengi. Þóra skrifaði í
framhaldinu MA-ritgerð um kvenheimspekinga nýaldar.7 Eitt og annað sem hér
verður tæpt á um femíníska umræðu um kanónu heimspekinnar kom fram í fyrir-
lestri þeirra Arnþrúðar og Þóru.
Endurmat kanónunnar í ljósi femínískrar gagnrýni er einkum tvíþætt. Annars
vegar felst það í að afhjúpa kvenfyrirlitningu og karllotningu í hugmyndum og
kenningum heimspekinga og áhrif þess á mannskilning heimspekinnar. Hins
vegar í því að afhjúpa útilokun og þöggun kvenheimspekinga. Víkjum fyrst stutt-
lega að síðari atriðinu, en á undanförnum áratugum hafa verið gerðar rannsóknir
sem miða að því að grafa upp „gleymda“ kvenheimspekinga í þeim tilgangi að
bæta þeim við kanónu heimspekinnar.8 Mikið efni heför verið gefið út eftir kven-
heimspekinga fyrri tíma og má sem dæmi nefna nokkurra binda verkMary Ellen
Waithe, A History ofWomen Philosophers, sem fjallar um kvenheimspekinga frá
7 Þóra Björg Sigurðardóttir, „Heimspekingar á jaðri sögunnar“, Háskóli íslands 2008.
8 Rannsóknir mínar á verki Bjargar C. Þorláksson eru dæmi um þessa viðleitni hér á landi, en
ég set fræði Bjargar í samhengi við evrópska heimspeki hennar tíma og túlka þau einnig með
vísan til viðfangsefna sem hafa verið ofarlega á baugi í femínískri heimspeki. Sjá Sigríður
Þorgeirsdóttir, „Að koma Björgu á kortið. Heimspeki Bjargar C. Þorláksson í evrópsku sam-
hengi", í Sigríður Dúna Kristmundsdóttir (ritstj.), Verk Bjargar C. Þorláksson, JPV útgáfa,
2002,159-182.