Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 187

Allan sóma stunda ber
185
virðingu, líklega aðeins fundinn út með
því að tjalda til persónulegri reynslu og
naflaskoðun („Segðu mér þá, hvers vegna þú
fórst mér frá. Eg var þér trúr, þetta var bara
einn lúr...“). En hann verður ekki afstæður
fyrir vikið.
Atburðir haustsins 2008 snertu misjafn-
lega við fólki á Islandi. Fáir geta þó sagt
að það sem gekk á (hvað svo sem það var,
mönnum ber ekki saman) hafi ekki fengið
þá til að verða hugsi. Og fólk sem verður
hugsi vill fá svör, eða a.m.k. leiðbeiningar um
hvernig eigi að koma skipulagi á hugsanir
sínar. Margir kvörtuðu yfir því að íslenskir
heimspekingar hafi verið seinir til að aðstoða
fólk þar sem spurningar almennings hafi
ekki einungis snert helstu hagpósta, heldur
einmitt fremur grundvöll samfélagsins. Mitt
í því skaki kom út bók eftir Gunnar Her-
svein sem nefnist Orðspor - gildin í sam-
félaginu, sem mun hafa veitt mörgum þarfar
ábendingar með „uppbyggilegri gagnrýni
og athugun á samfélagsmálum" eins og
segir aftan á bókarkápu. Má telja að sjaldan
hafi bók komið eins tímanlega inn í íslenska
umræðu. Líklega var það tilviljun að því leyti
að ekki var hlaupið af stað með bókina þegar
allt virtist ætla að hrynja, en samkvæmt
henni var hrunið þó vart tilviljun þar sem
samfélagið gat ekki haldið áfram á sömu
braut mikið lengur.
Það má vera að einhverjum finnist ekki
sanngjarnt að dæma þetta verk í heim-
spekitímariti, því rétt er að halda til haga að
hvergi í bókinni, hvorki á kápu né í orðum
Gunnars sjálfs, er því haldið fram að um
heimspekiverk sé að ræða. Ég tel þó að ekki
sé ástæða til að gera veður út af því. I fyrsta
lagi er Gunnar heimspekingur. Og það sem
meira er; hann er vel þekktur heimspekingur
og fólk lítur almennt á hann sem slíkan þótt
starfsferill hans í fjölmiðlum og annars
staðar sé ansi fjölbreyttur. I öðru lagi er ekki
nokkur ástæða til að líta á Orðspor öðruvísi
en sem heimspekiverk. Efni þess, sá hug-
takaheimur sem Gunnar kýs að styðja sig
við og sú greining og gagnrýni sem hann
bregður fyrir sig ber menntun hans ljóm-
andi vitni. Gunnar Hersveinn hefur haft
bæði kjark og getu til þess að setjast niður
og skrifa bók sem ég fullyrði að marg-
ir íslenskir heimspekingar hafa látið sér til
hugar koma. Og hann reynir ekki að komast
auðveldlega frá því verki. Þvert á móti; sú
móralísering sem kemur fram hjá honum er
þess eðlis að ekki verður betur séð en hann
sýni af sér þær dygðir sem honum verður
einmitt tíðrætt um. I Orðspori skín í gegn
dómgreind höfundar, hófstilling, réttsýni
og síðast en ekki síst hugrekki til þess að
segja frá því sem honum liggur á hjarta. 1
dag getur fólki fundist gagnrýni Gunnars
og athugun á samfélagsmálum sjálfsögð,
en það má ekki gleyma því að þegar hann
hefur væntanlega hafist handa skrifuðu
menn ennþá greinar í blöð undir titlum
eins og „Græðgi er góð“. Að vera gallharður
Egneristi í samfélagsmálum, eins og mér
sýnist Gunnar vera, er tiltölulega nýlega
komið í tísku hjá fullorðnum. Gunnar á
þó skoðanasystkini. Mér var til dæmis
oft hugsað til skoðanaskyldleika hans og
Johanns Hari, pistlahöfundar hjá Jhe In-
dependent, þegar ég las verkið. Gunnar er
helst sér á báti hvað stíl varðar. Þar nýtur
maður bókarinnar til fulls. Ólíkt því sem
margir halda þá hefiir það ekki verið kostur
á íslenskum heimspekingum að vera lipur
skáld eða fundvísir á áhugaverða þræði
úr umhverfmu. Blaðamaðurinn Gunn-
ar hefur haldið til haga upplýsandi dæm-
um af samtíma sínum og skáldið Gunnar
hefur sett fram sannfærandi millispil eins
og mannlýsing Satans er dæmi um. Það er
óhætt að mæla með Orðspori.
Eins og sjá má að ofan finnst mér Gunn-
ar Hersveinn hafa staðið sig vel með því að
koma bókinni frá sér. Það er ekki við hann
að sakast þótt íslensk útgáfustarfssemi hafi
sínar takmarkanir. Ég dreg ekki í efa metnað
hans og hæfni þrátt fyrir að ég verði að
viðurkenna að mér finnist, í allri hreinskilni
sagt, uppkast að bók hafa ratað í prentsmiðj-
una. Orðspor hefði þurft töluverðan tíma í
höndunum á færum ritstjóra. Þá ég ekki við
að eitthvað sé við málfar eða stíl að athuga.
Þvert á móti. Sú spurning sem brennur helst
á mér eftir lestur Orðspors er hver kenningin
sé sem Gunnar heldur fram. í því samhengi
er engin ástæða til þess að grípa andann
á lofti og kvarta yfir því að kallað sé eftir
kenningu í riti sem hefur ekki lofað því að
slíkt fyrirbæri komi fram. Hér er tvennt sem
ber að hafa í huga. I fyrsta lagi er gagnrýni