Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 81

Hvernig hvetja siðferðisdómar?
79
Samt má spyrja hvort ég dragi upp þá mynd að þeim sem finna fyrir siðferðis-
hvöt finnist þeir „laðast á óútskýranlegan hátt“ að athöfnum sem þeir telja sið-
ferðilega réttmætar. Er ég ófær um að gefa þá mynd af meðvituðu sjónarhorni
þeirra að „siðferðishvöt þeirra [sé] peim skiljanleg sem viðeigandi viðbrögð við
þeim íhugunarefnum sem þeir telja að hafi boðunarmátt"? Takið eftir að svo fremi
sem Wallace hugsar „finnast maður sjálfur laðast á óútskýranlegan hátt að“ og
„finnast siðferðishvöt manns skiljanleg sem viðeigandi viðbrögð við íhugunar-
efnum“ sem lýsingar á meðvituðu sjónarhorni geranda þá er hann að lýsa meðvit-
uðu sjónarhorni geranda sem finnur fyrir siðferðilegri hvöt og er íhugull um sið-
ferðishvöt sína. Þetta er meðvitað sjónarhorn sem leiðir í ljós annars stigs meðvituð
ferli geranda sem horfir inn á við, íhugar andlegt ástand sitt og tekur annars stigs
afstöðu til þess. Satt er að greinargerð mín fyrir siðferðishvöt hefur ekkert að segja
um annars stigs meðvituð ferli hins siðferðilega hvatta. Hún býður aðeins upp á
greiningu á meðvituðu sjónarhorni þess sem finnur fyrir siðferðishvöt á þeim
augnablikum sem hann íhugar ekki, þegar hann er upptekinn af þeim siðferðilegu
atriðum sem hvetja hann til verka. Þá hugsar hann eflaust út frá siðferðilegum
skilyrðum eða gildum frekar en út frá hvataviðbrögðum sínum eða því hvort við-
brögðin séu viðeigandi.Tilgáta Wallace um meðvitað sjónarhom hins siðferðilega
hvatta vekur upp þá spurningu hvort innbyggt sé í siðferðishvöt að gerandinn h'ti,
á augnablikum íhugunar, á hvataviðbrögð sín við siðferðilegum málefnum sem
viðeigandi svömn við þeim.
Er svarið jákvætt? Ástæður em til að efast um það. Við vitum öll að spurningin
„Til hvers að vera siðsamur?" á það til að koma upp á augnablikum íhugunar.
Samkvæmt heimspekihefðinni er þessi spurning komin frá þeim siðferðilega
óskuldbundnu — efasemdarmönnum sem skora á hina siðferðilega skuldbundnu
að sýna fram á að skynsemin bjóði að þeir varpi frá sér efanum og skuldbindi sig
siðferðinu. En sannleikurinn er sá að þeir heimspekingar sem setja fram þessa
spurningu og finna sig knúna til að glíma við hana eru yfirleitt siðferðilega skuld-
bundnir: þetta er spurning sem sprettur af íhugufli afstöðu til eigin siðferðisskuld-
bindingar - afstöðu sem leiðir eðlilega til heimspekilegra hugleiðinga um eðli og
grundvöfl siðferðilegrar umræðu og iðju. Þegar við tökum eitt skref aftur á bak og
hugleiðum siðferðilega skuldbindingu okkar má vera að við veltum fyrir okkur
hvort eitthvert vit sé í tryggð okkar við siðferðisstaðla. Þegar öllu er á botninn
hvolft eru eðli þeirra og grundvöllur okkur ekki augljós. Það liggur því engan
veginn í augum uppi að innbyggt sé í siðferðishvöt að gerandinn muni, á augna-
blikum íhugunar, komast að þeirri niðurstöðu að hvataviðbrögð hans við siðferði-
legum málefnum séu réttmæt.
Engu að síður er eitthvað til í þeirri fullyrðingu að sé gengið út frá fullu valdi á
siðferðishugtökum sé sá einstaklingur sem fellir þann dóm að eitthvað sé siðferði-
lega skyldubundið eða verðmætt líklegur til að telja það viðeigandi að finna til
hvatar af tilhugsuninni um það. Þetta tel ég að stafi af því að sá dómur að eitthvað
sé siðferðilega skyldubundið eða verðmætt sé hvað hugtökin varðar tengdur þeim
dómi að viðeigandi sé að sýna ýmis tilfinninga- og hvataviðbrögð við honum: það
sem er siðferðilega verðmætt verðskuldi ekki aðeins ákveðna meðferð heldur verð-