Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 27

Um femíníska gagnrýni á kanónu og menningu heimspekinnar
25
Femínismi á mun erfiðar uppdráttar í heimspeki en í flestum öðrum greinum
hug- og félagsvísinda. Þetta hefur eitthvað að gera með hugsanaskema um heim-
spekinga sem ofurvitsmunalega, karllega og hlutlæga. Skemað fyrir femínisma er
aftur á móti kvenlegt, tilfinningalegt og pólitískt í víðum skilningi þess orðs. Það
er t.d. erfitt að ímynda sér heimspeking sem unga barnshafandi konu í stuttu pilsi,
eins og Robin May Schott skrifar um hina einsleitu mynd heimspekingsins
(Schott 2006: 45). Heimspekin er þess vegna ekki laus við staðalmyndir um fag-
manninn í greininni og Martha Nussbaum tekur undir þetta, en hún skrifar að
leiðbeinandi hennar hafi bent henni á að hún ætti ekki að brosa svona mikið ef
hún ætlaði sér að fá starf við heimspeki. (Reyndar var það fyrir 35 árum.) Hilge
Landweer, heimspekingur í Berlín, er um þessar mundir að rannsaka habitus
heimspekinga í Þýskalandi, en femínískir heimspekingar hafa átt erfitt uppdráttar
í þýskri heimspeki.21 Hún telur að habitus þýskra heimspekinga standi greininni
fyrir þrifurn. Imynd heimspekinga skeri þeim þröngan stakk, og þessi ímynd gerir
hópum sem skera sig úr á einhvern hátt, bæði konum og körlum, erfiðara fyrir í
greininni. Það verður h'ka að hafa í huga að það ríkir mikil samkeppni um kennslu-
stöður í heimspeki við háskóla og femínískir heimspekingar eru keppinautar karla
um stöður, og gagnrýni á femíníska heimspeki nýtist þess vegna til þess að halda
femínískum heimspekingum utan deildanna.
Menning háskólaheimspekinnar felur fleira í sér. Haslanger gerir að umtalsefni
andrúmsloftið sem ríkir víða í heimspekideildum og þau félagslegu viðmið sem
það endurspeglar. Það er harla óh'klegt að þetta „kuldalega andrúmsloft“ sem hún
skynjar einskorðist við heimspekina innan háskóla, en hún fjallar einungis um þá
fræðigrein vegna þess að heimspekin er sú grein sem hún þekkir af eigin raun.
Hún tengir andrúmsloftið innan heimspekinnar ennfremur við ráðandi hugmynd-
ir um greinina. Það sem hún segir einkenna menningu og andrúmsloft heim-
spekideilda er einstaklingshyggja í athöfnum, í hugmyndum um greind og í af-
köstum. Kanadíski rithöfundurinn Nancy Huston birti nýlega bók um samband
svona fagmenningar og heimspekinnar sem hún kallar Prófessorar á barmi ör-vænt-
ingar. Hún álítur tengsl vera á milli heimspekiprófessora og heimspeki undir
merkjum tómhyggju og örvæntingar.22 Sjálfsagt eru slíkar tengingar óhóflega al-
hæfandi, og fleira en einhver ein stefna innan heimspeki sem ýtir undir þann skort
á umhyggju, þá tegund samkeppni, dómhörku og kvenfjandsemi innan heim-
spekideilda sem Haslanger greinir. Samt sem áður staðhæfir Haslanger að það sé
eitthvað til í þeim gamalkunnunga brandara að félagsfærni (karl)heimspekinga sé
ekki mikil. Auðvitað er ástand og andrúmsloft heimspekideilda ekki alfarið ofur-
selt þessum kulda. Þær Haslanger og Nussbaum alhæfa ekki um alla sína karl-
kollega, enda talar Nussbaum um karla sem séu ekki svona og séu vinveittir fem-
ínistum og femínískri heimspeki.
21 Hugtakið habitus er komið frá franska félagsfræðingnum Pierre Bourdieu. Það má þýða það
sem háttur og það vísar til þess hvernig einhver ber sig að við tiltekna iðju eða ástundun
sökum áralangrar dvalar viðkomandi á tilteknu afmörkuðu svæði hins félagslega rýmis.
Nancy Huston, Professeurs de désespoir (Montréal: Actes Sud, 2004).
22