Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 135

Rökskortur og villuótti
133
Segja má að viðfangsefni Justmans sé hlutmengi í hugmynd Salernos: hann
fjallar eingöngu um sálfræðileg sjálfshjálparrit. Forsenda Justmans fyrir því að telja
gagnrýni sína þungvæga er einmitt að hann telur sh'k rit mynda eina heild. Hann
rökstyður einingu þessara rita ekki ýkja vel, til að mynda með því að tala um sam-
eiginlega grunnviðleitni þeirra. Hann fjallar öllu meira um einstakar hugmyndir
sem þarna koma fram. Þrátt fyrir skort á beinum rökstuðningi fyrir einingu er
gagnrýni Justmans þó varla léttvæg fyrir sjálfshjálparfræði ef hann nær að sýna að
hjá þeim séu víða skaðlegar hugmyndir.
Eg get fyrir mitt leyti fallist á að töluverður samhljómur sé með þeim sjálfs-
hjálparritum sem Justman fjallar um, ekki bara hvað varðar grunnviðleitni, heldur
einnig varðandi þær hugmyndir sem settar eru fram. Einingin eins og Justman
setur hana fram virðist mér þó óhófleg. Hann skeytir til að mynda ekki alltaf um
að segja okkur hvaða sjálfshjálparfræðinga hann vitnar til og talar um þá eins og
þeir séu einn maður. Þannig vitnar hann í hvern á fætur öðrum um sama atriðið
eins og þetta sé allt sama höfimdarverkið. Undarlegur angi af þessu er einnig sú
óvanalega staðreynd að engir sjálfshjálparfræðinganna eru teknir með í atriðis-
orðaskrá bókarinnar, einungis allir hinir sem Justman vitnar til. Það er engu líkara
en Justman vilji þannig skilja sauðina frá höfrunum.
Snemma í bók sinni fjallar Justman um samsvörun milli hugmynda sjálfs-
hjálparfræða og útópisma, sem hann telur helsta innblástur sjálfshjálparrita sál-
fræðinganna.34 Þátt í þessu telur Justman vera nánast allsherjarhöfnun sjálfs-
hjálparritanna á siðferði. Þetta virðist hann telja að helgist af óforbetranlegri
sjálfhverfni sem snýst gegn öllum tilraunum umheimsins til að hafa áhrif á sköpun
einstaklingsins á sjálfum sér. Þannig tönnlast Justman á að orðið „siðferði" standi
fyrir allt vont í hugum sjálfshjálparfræðinga, en reyndar án þess að tiltaka eina
einustu tilvitnun þar sem þetta orð kemur fyrir í sjálfshjálparriti.35
Hvað nefnir Justman þá sem dæmi um höfnun sjálfshjálparfræðinga á siðferði?
Hér má nefna það þegar Wayne W. Dyer setur út á að fólk „eigi“ að gera hitt og
þetta gagnrýnilaust.36 Útfærsla á þessu virðist vera sú skoðun Dyers, sem síðar
kemur fram í bókjustmans, að til að mynda hollusta við fjölslcyldumeðlimi sé ekki
ávallt rétt og að sannsögli þurfi ekki ávallt að vera góð.37 Justman tekur þetta til
marks um höfnun á siðferði. Gegn Justman verður þó að segja að til að það geti
orðið niðurstaðan þarf maður að hafa afar þröngan skilning á siðferði, maður þarf
að skilgreina það sem skilyrðislausa reglufylgni. Ég hygg að fáir siðfræðingar sam-
þykktu það skilyrði.
Hvað þá með sjálfhverfnina sem Justman telur rót siðleysisins? Vissulega er það
rétt að mörg sjálfshjálparrit fjalla mjög um einstaklinginn og mörg hver e.t.v. um
of. Þessi rit snúast því fyrst og fremst um viðhorf og breytni einstaklingsins í að-
stæðum h'fsins. Það eitt og sér segir okkur einungis að þau fjalli yfirleitt ekki um
34 Sbr. Justman (2005: vii og 2. kafla).
35 Sjá Justman (2005: 25,29,41,134 og 138).
36 Justman (2005: 25).
37 Justman (2005:139).