Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 78

76
Sigrún Svavarsdóttir
að hann leiði þessa fiillyrðingu af tveimur forsendum sem kunna að virðast augljós
sannindi: (i) að viðurkenna boðunargildi einhvers er að viðurkenna að það vísi til
ástæðu til athafnar; (ii) sá gerist sekur um skynsemisbrest sem viðurkennir að
eitthvað vísi til ástæðu til athafnar án þess að finna af því nokkra hvöt til að fram-
kvæma athöfnina. Þessi vörn fyrir skynsemisskilyrðið gefur hugmyndinni um
ástæðu til athafnar mikið vægi án þess að varpa á hana ljósi. Eg óttast að orða-
sambandið ,ástæða til athafnar geti tjáð heilt safn skyldra en mismunandi hug-
mynda sem hætta er á að sé slegið saman í rökstuðningi. Þessum áhyggjum mín-
um til stuðnings skulum við líta aftur á ofangreint dæmi. Hvað felst í því að
viðurkenna að það að ólöglegt sé að stelast yfir götu vísi til ástæðu til að stelast
ekki yfir götu, eða sé slík ástæða? Krefst það þess að maður taki, að öðru jöfnu,
þetta bann með í reikninginn við ákvörðun um hvort stelast skuli yfir götu við
tiltekið tækifæri? Eða nægir að maður taki það með í reikninginn við ákvörðun á
almennri stefnu sinni varðandi það að stelast yfir götu? Eða dugar það kannski að
maður sé líklegur til að líta svo á að þetta atriði skipti máh þegar rökrætt er hvort
maður ætti nokkurn tímann að stelast yfir götu eða hvort hægt sé að áfellast mig
fyrir að stelast yfir götu? Fullkomlega löghlýðnir þegnar uppfylla fyrsta skilyrðið,
ég uppfylli aðeins tvö hin síðari og sá sem kærir sig kollóttan um viðkomandi
reglur - þótt hann viðurkenni að þær séu til og að þeir sem settu þær hafi haft vald
til þess - uppfyllir aðeins síðasta skilyrðið. Viðurkenna aðeins sum okkar eða við
öll að það að ólöglegt sé að stelast yfir götu sé eða vísi til ástæðu til athafnar?
Oljóst er hvort eitthvert eitt rétt svar, óháð samhengi, megi finna við þessari
spurningu.
Ég fellst á að þá sem uppfylla fyrsta skilyrðið skorti skynsemi ef tilhugsunin um
ólögmæti þess að stelast yfir götu hefur engin hvatningaráhrif á þá. Akvarðanataka
fer fram með það fyrir augum að hegða sér samkvæmt niðurstöðunni sem fæst við
þær vangaveltur. Ef viðkomandi lítur svo á meðan á vangaveltunum stendur að
tiltekið atriði hafi eitthvað að segja með eða á móti þeim valkostum sem hann
stendur frammi fyrir, án þess að það endurómi í hvatakerfi hans, þá hefur eitthvað
misfarist hjá honum sem skynsömum geranda sem veltir vöngum með það fyrir
augum að hegða sér samkvæmt þeirri ákvörðun sem endanlega er tekin. Ásökunin
um skynsemisbrest er trúverðug í þessu tilviki. Ég leyfi mér að slá því fram að
þetta sé vegna sérkenna á hugsun sem fer fram þegar tekin er ákvörðun um hvað
skal gera í einstöku tilviki frekar en þegar almenn stefna er mótuð eða þegar rök-
rætt er um hegðun óháð ákvarðanatöku. Sé þetta rétt eru Wallace tvær leiðir
færar: (i) að halda því fram að viðurkenning á boðunarmætti tiltekins íhugunar-
efnis felist að minnsta kosti að hluta til í því að taka, að öðru jöfnu, þetta atriði
með í reikninginn þegar ákveðið er hvernig skuli hegða sér við tiltekið tækifæri;
(ii) að halda því fram að hneigist gerandi til þess að taka þetta atriði með í reikn-
inginn við ákvörðun á hagnýtri stefnu eða að líta svo á að það komi málinu við í
rökræðum um það hvernig fólk skuli hegða sér þá skortir hann skynsemi ef hann
tekur það ekki líka með í reikninginn þegar hann hugleiðir hvernig hann skuli
hegða sér við tiltekið tækifæri. Seinni fullyrðingin er tæplega rétt. Ef maður hefur
sett sér almenna stefnu varðandi tiltekna gerð hegðunar þá skortir mann varla