Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 104

102
Henry Alexander Henrysson
til mismunandi viðhorfa. Hann sækir meira í verk sem tilheyrðu þeim skóla sem
þróaðist hjá fylgismönnum Pufendorfs, en jafnframt þykir honum Wolff og
eftirmenn hans setja fram eðlilegustu niðurstöðuna í sögu þróunar náttúruréttar.34
Vera má að Jóni hafx fundið mest koma til þeirra atriða sem allir stuðningsmenn
náttúruréttar áttu sameiginleg. Fyrsta atriðið sem skildi á milli þessara stefna var
tilgangshyggjan sem Grotius byggði á og hafði frá Tómasi af Aquino. Pufendorf
var mikið í mun að teljast til þeirrar hreyfingar sem hafnaði tilgangsorsökum.
Hobbes var, eins og áður sagði, einn helsti forvígismaður þeirrar skoðunar sem
meðal annars byggði á þeirri kenningu að heimurinn sé merkingar- og mark-
miðslaus og gangi aðeins eftir vélrænum lögmálum.35
Annað atriðið var viðhorfið til skilnings og vilja almættisins sem á sér rætur allt
til rita Platons.36 Grotius og fiilltrúar rökhyggjuhefðarinnar á eftir honum lögðu
mikla áherslu á að hinn ófrávíkjanlegi réttur - hið sígilda siðaboð, það sem skyn-
semin þekkir sem rétt - gat ekki aðeins komið til vegna vilja Guðs. Guð vill það
sem skynsemi hans segir að sé rétt og gott. Það sama á, í grófiim dráttum, við hvað
varðar siðferðilega breytni mannsins. Skilningurinn kemur á undan viljanum; hið
rétta hefur boðvald.37 Pufendorf og Thomasius voru hins vegar hallari undir þá
kenningu að vilji Guðs gæti ekki takmarkast af neinu og það sé marklaust að tala
um skynsemi sem gangi framar vilja í huga Guðs; það væri ólíklegt að maðurinn
gæti haft mikinn aðgang að ákvörðunarferli Guðs.38 Einnig þótti þeim sem and-
stæð kenning gæfi í skyn að ef Guð væri ekki til væri náttúruréttur engu síður
raunverulegur.39
34 Helstu heimildirnar við ritun Naturretem Historie eru verk eftir 'Ihomasius, Johann Budde
og Carl Ludovici, en sá síðastnefndi skrifaði ágætt verk um heimspeki Wolffs sem varð
vinsælt og mun hafa verið mikið lesið í Kaupmannahöfn. Nöfn þeirra sem hann telur til
beggja stefna síðar í handritinu eru forvitnileg lesning sem of langt mál er að segja frá hér.
Athyglisvert er þó hversu fáir óumdeildir lærisveinar Wolffs koma fyrir. Israel Cantz var að
sönnu mikill wolffisti, sem ogsá merki prófessorvið Kaupmannahafnarháskóla Johan Ernst
Gunnerus. Joachim Georg Darjes var hins vegar mjög strangur í sinni mótmælendatrú,
Christian August Crusius var píetisti sem gagnrýndi marga grunnþætti í frumspeki Wolffs
ogjohan Gottlieb Heineccius var reyndar eftirmaður Wolffs við Háskólann í Halle, en hann
var nánari Pufendorf í skoðunum heldur en rökhyggju Wolffs.
35 Skoðun Hobbes á tilgangsorsökum litaðist öðru fremur af því að aristótelísk heimspeki var
heimspeki páfastóls. Hin nýju náttúruvísindi voru hins vegar ekki andstæð trúarlegri afstöðu
hans og áttu að feykja burt allri forneskju.
36 Sjá samræðuna Evþýfron um þá spurningu hvort það rétta sé rétt vegna þess að guðirnir vilji
það eða hvort þeir vilji það vegna þess að það er rétt.
37 Miðaldaheimspekingurinn Gregoríusi frá Rimini (1300-1358) hélt því fram að án Guðs væri
syndin engu að síður raunveruleg, þ.e. að Guð réði ekki hvað væri rétt og hvað væri rangt.
Það hugtakapar væri viðfang skilningsins. Á nýöld voru þessi mál gjarnan rædd útfrá skoðun
Gregoríusar.
38 I heimspeki nýaldar er talað um vildarhyggju (voluntarisma) til þess að gera grein fyrir þess-
ari skoðun. Andstæða hennar er skynsemishyggja (intellektúalismi). I heimspeki nýaldar
þótti mörgum efahyggjusinnum auðvelt að gera lítið úr slíkri skynsemishyggju og myndaðist
stundum sérkennilegt bandalag milli efahyggju og bókstafstrúar gegn henni.
39 Suarez reyndi að feta ákveðinn milliveg hvað þessar spurningar varðaði, eins og í svo mörgu
öðru. Samkvæmt honum var vilji Guðs og skynsemi óaðgreinanlegir eiginleikar hans og
uppspretta hinna eilífú laga.