Hugur - 01.06.2009, Síða 104

Hugur - 01.06.2009, Síða 104
102 Henry Alexander Henrysson til mismunandi viðhorfa. Hann sækir meira í verk sem tilheyrðu þeim skóla sem þróaðist hjá fylgismönnum Pufendorfs, en jafnframt þykir honum Wolff og eftirmenn hans setja fram eðlilegustu niðurstöðuna í sögu þróunar náttúruréttar.34 Vera má að Jóni hafx fundið mest koma til þeirra atriða sem allir stuðningsmenn náttúruréttar áttu sameiginleg. Fyrsta atriðið sem skildi á milli þessara stefna var tilgangshyggjan sem Grotius byggði á og hafði frá Tómasi af Aquino. Pufendorf var mikið í mun að teljast til þeirrar hreyfingar sem hafnaði tilgangsorsökum. Hobbes var, eins og áður sagði, einn helsti forvígismaður þeirrar skoðunar sem meðal annars byggði á þeirri kenningu að heimurinn sé merkingar- og mark- miðslaus og gangi aðeins eftir vélrænum lögmálum.35 Annað atriðið var viðhorfið til skilnings og vilja almættisins sem á sér rætur allt til rita Platons.36 Grotius og fiilltrúar rökhyggjuhefðarinnar á eftir honum lögðu mikla áherslu á að hinn ófrávíkjanlegi réttur - hið sígilda siðaboð, það sem skyn- semin þekkir sem rétt - gat ekki aðeins komið til vegna vilja Guðs. Guð vill það sem skynsemi hans segir að sé rétt og gott. Það sama á, í grófiim dráttum, við hvað varðar siðferðilega breytni mannsins. Skilningurinn kemur á undan viljanum; hið rétta hefur boðvald.37 Pufendorf og Thomasius voru hins vegar hallari undir þá kenningu að vilji Guðs gæti ekki takmarkast af neinu og það sé marklaust að tala um skynsemi sem gangi framar vilja í huga Guðs; það væri ólíklegt að maðurinn gæti haft mikinn aðgang að ákvörðunarferli Guðs.38 Einnig þótti þeim sem and- stæð kenning gæfi í skyn að ef Guð væri ekki til væri náttúruréttur engu síður raunverulegur.39 34 Helstu heimildirnar við ritun Naturretem Historie eru verk eftir 'Ihomasius, Johann Budde og Carl Ludovici, en sá síðastnefndi skrifaði ágætt verk um heimspeki Wolffs sem varð vinsælt og mun hafa verið mikið lesið í Kaupmannahöfn. Nöfn þeirra sem hann telur til beggja stefna síðar í handritinu eru forvitnileg lesning sem of langt mál er að segja frá hér. Athyglisvert er þó hversu fáir óumdeildir lærisveinar Wolffs koma fyrir. Israel Cantz var að sönnu mikill wolffisti, sem ogsá merki prófessorvið Kaupmannahafnarháskóla Johan Ernst Gunnerus. Joachim Georg Darjes var hins vegar mjög strangur í sinni mótmælendatrú, Christian August Crusius var píetisti sem gagnrýndi marga grunnþætti í frumspeki Wolffs ogjohan Gottlieb Heineccius var reyndar eftirmaður Wolffs við Háskólann í Halle, en hann var nánari Pufendorf í skoðunum heldur en rökhyggju Wolffs. 35 Skoðun Hobbes á tilgangsorsökum litaðist öðru fremur af því að aristótelísk heimspeki var heimspeki páfastóls. Hin nýju náttúruvísindi voru hins vegar ekki andstæð trúarlegri afstöðu hans og áttu að feykja burt allri forneskju. 36 Sjá samræðuna Evþýfron um þá spurningu hvort það rétta sé rétt vegna þess að guðirnir vilji það eða hvort þeir vilji það vegna þess að það er rétt. 37 Miðaldaheimspekingurinn Gregoríusi frá Rimini (1300-1358) hélt því fram að án Guðs væri syndin engu að síður raunveruleg, þ.e. að Guð réði ekki hvað væri rétt og hvað væri rangt. Það hugtakapar væri viðfang skilningsins. Á nýöld voru þessi mál gjarnan rædd útfrá skoðun Gregoríusar. 38 I heimspeki nýaldar er talað um vildarhyggju (voluntarisma) til þess að gera grein fyrir þess- ari skoðun. Andstæða hennar er skynsemishyggja (intellektúalismi). I heimspeki nýaldar þótti mörgum efahyggjusinnum auðvelt að gera lítið úr slíkri skynsemishyggju og myndaðist stundum sérkennilegt bandalag milli efahyggju og bókstafstrúar gegn henni. 39 Suarez reyndi að feta ákveðinn milliveg hvað þessar spurningar varðaði, eins og í svo mörgu öðru. Samkvæmt honum var vilji Guðs og skynsemi óaðgreinanlegir eiginleikar hans og uppspretta hinna eilífú laga.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171
Síða 172
Síða 173
Síða 174
Síða 175
Síða 176
Síða 177
Síða 178
Síða 179
Síða 180
Síða 181
Síða 182
Síða 183
Síða 184
Síða 185
Síða 186
Síða 187
Síða 188
Síða 189
Síða 190
Síða 191
Síða 192
Síða 193
Síða 194
Síða 195
Síða 196
Síða 197
Síða 198

x

Hugur

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.