Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 141

Rökskortur og villuótti
139
gefa einfaldaða mynd væri hinn vísindalegi „sannleikur“ þá til dæmis sá að 40%
yrðu hamingjusamir við að hugsa bara um sjálfa sig, 40% fyndu hamingjuna í
samvinnu við íjölskyldu og vini, en 20% nytu sín best í samhjálp með mannkyninu
eins og það leggur sig. Hér væri vissulega nokkuð flókið að gefa almenn ráð þótt
það væri ekki útilokað. En skoðum þá hvernig sannleikur er í bók Gilberts.
Vissulega er um hlutfallstölur að ræða í þeim rannsóknum sem Gilbert tiltekur
en hann talar ávallt (eða nærri alltaf) eins og niðurstaðan sé afgerandi. Því á það
sem hann segir við um langflesta einstaklingana í rannsóknunum. Hinn vísinda-
legi sannleikur Gilberts virðist því gefa til kynna nokkuð almenn lögmál um
mannlega breytni varðandi hamingjuna. Hér er þó yfirleitt um að ræða þá hluti
sem koma í veg fyrir að við getum áttað okkur á því fyrirfram hvað muni gera
okkur hamingjusöm. I vissum skilningi er því frekar um að ræða það sem ber að
varast en það sem á að gera, e.t.v. mætti kalla þetta neikvæð skilyrði hamingjunnar.
Engu að síður virðist vel mega snúa þeim upp í hagnýt ráð um það hvernig nálgast
má hamingjuna.
Svo tekið sé eitt dæmi um slíka hagnýtingu má nefna eitt þeirra þriggja höfiið-
vandamála sem Gilbert tiltekur varðandi hæfni okkar til að sjá fyrir hvað muni
gera okkur hamingjusöm. Gilbert segir að heilinn sé duglegur að spinna upp hluti
í kringum þær aðstæður sem við veltum fyrir okkur hvort muni geta gert okkur
hamingjusöm. Þannig geri hann ráð fyrir hlutum sem e.t.v. verða ekki á staðnum
og honum sé jafnframt hætt við að sleppa allmörgum þáttum sem munu skipta
máli. Auðvitað sér enginn með nákvæmni inn í framtíðina en þegar maður sér sig
fyrir sér í nýjum fallegum bíl er ekki rökrétt að hann verði ávallt hreinn og fínn,
allt gangi vel fyrir sig í umferðinni og að við þurfum ekkert að hugsa um bílalán.
Er ráðið þá ekki einfaldlega: þegar þú ímyndar þér hvað muni veita þér hamingju
gerðu þér þá far um að taka með sem allra flesta þætti sem máli skipta.
Það er vissulega rétt að Gilbert býður ekki skýrar leiðbeiningar um það hvað
beri að gera til að verða hamingjusamur, en það er heldur ekki rétt að það sem
hann hefur að segja feli ekkert gildi í sér um það hvernig við verðum hamingju-
söm, ef hinar vísindalegu rannsóknir segja okkur sannleikann á annað borð. Gil-
bert getur þannig illa staðið á því að hann sé algerlega hafinn yfir öll ráð um það
hvernig maður verður hamingjusamur, því ráðin felast einfaldlega í sannleikanum
sem hann setur fram. Hér er stökkið yfir í sjálfshjálparritin því e.t.v. ekki svo stórt,
það þarf bara að vinna ráðleggingarnar út úr „sannleikanum".
Niðurstaða mín er sem sagt sú að skot Gilberts á sjálfshjálparrit í þeirri viðleitni
hans að fjarlægjast slík rit standist ekki skoðun. Nú veit ég ekkert um hvort Gil-
bert trúir sjálfur þessari gagnrýni sinni. Gilbert fullyrðir í bókinni að fólk sækist
ekki eftir neinu frekar en að vera hamingjusamt61 og, eins og áður segir, að hann
hafi sjálfur þekkingu á sannleikanum (a.m.k. ýmsum sönnum hlutum) um ham-
ingjuna. Því virðist liggja beint við að Gilbert gefi okkur ráð. En hvað hamlar? Án
þess að fullyrða um hvatir Gilberts má velta fyrir sér vandanum sem fræðimaður
sem stæði frammi fyrir möguleikanum á að skrifa sjálfshjálparrit stæði frammi
61 Gilbert (2007:33-34).