Hugur - 01.06.2009, Síða 116

114
Giorgio Baruchello
John Locke, Montesquieu, Cesare Beccaria, John Stuart Mill, John Rawls eða
einhver annar hálfguð frjálslyndisbókmenntanna, heldur hinn miklu sérvitrari
Michel de Montaigne.12 Einkum og sér í lagi fylgir Shklar þeim einkunnarorðum
Montaigne sem hann vildi að einkenndu h'f sitt: „það sem við hötum tökum við
alvarlega."13 Og ,ótti við óttann sjálfan1 var einmitt það sem Montaigne hataði
mest.14
Það er eftirtektarvert að Montaigne taldi ekki nauðsynlegt að byggja þennan
,ótta við óttann sjálfan' á einhverjum röklegum grunni og hann leitaði því ekki að
neinu slíku: venjuleg og endurtekin tilfinningaleg reynsla gat dugað. Sem ósvikinn
pyrrhonskur efahyggjumaður hafði Montaigne ekki mikla trú á skynsemi manns-
ins þegar kom að því að leysa siðferðileg vandamál og finna leiðsögn í gegnum
lífið, hvort heldur sem einstaklingur eða í hóp. Þvert á móti voru annars konar
upptök skoðunar og réttrar breytni tekin með í reikninginn. Ef til vill var erfiðara
að færa á þau sönnur, en þetta voru ljóslega mun hversdagslegri upptök. Enn-
fremur var sú staðreynd tekin til greina að „viska yfirstígi ekki náttúrulegar tak-
markanir okkar.“15
Montaigne vill gera „öryggi, frelsi frá þjáningum og sársauka, undanþágu frá
lífsins böli“16 að sínum helstu markmiðum, og til þess leggur hann alla áherslu á
hlutverk samúðarinnar. En samúðin teygir sig út fyrir mannkynið því það virðist
vera „frændskapur milli okkar og dýranna" sem kann jafnvel að ná yfir „tré og
plöntur."17 A þessum grundvehi hafnar Montaigne ótta og grimmd sem getin er
af ótta:18
Eg hata grimmd grimmilega [...] því hún er allra lasta öfgafyllst. En
þetta leiðir til svo mikillar viðkvæmni að ég get ekki horft upp á hænu
snúna úr hálslið án þess að kveljast og mér er óbærilegt að heyra öskur
hérans þegar hundarnir mínir læsa í hann tönnunum þótt eltingarleikur-
inn sé heiftarleg skemmtun. [...] Jafnvel þegar refsilög eru látin koma til
framkvæmda, og þá gildir einu hversu skynsamlegt það kann að vera, þá
get ég ekki horft með berum augum.19
12 Þegar Montaigne er kallaður „sérvitur" er bæði átt við mjög svo óvenjulegar hugleiðingar
hans um frjálslyndisstefnu og þá staðreynd að í sögu vestrænnar stjórnmálahugsunar situr
hann fastur á jaðrinum (lat. excentró).
13 OV, s. 9.
14 OV, s. 239.
15 Michel de Montaigne, The Complete Essays (skammstafað CE héðan í frá), bók II, ritgerð 2.
16 CE, bók II, ritgerð 3.
17 CE, bók II, ritgerð 3.
18 „Ótti (eða „ragmennska ), segir í ritgerðartitli einum hjá Montaigne, „er móðir grimmd-
arinnar" (CE, bók II, ritgerð 27).
19 CE, bók II, ritgerð 11.1 sama kafla segir Montaigne að hann hati grimmd „bæði vegna innra
eðlis og vegna skoðunar þ.c.a.s. hann útilokar ekki að skynsemin geti einnig stuðlað að því
að ótta og grimmd sé hafnað algjörlega. En hann leggur áherslu á þá tilfinningalegu þætti
sem ákvarða þetta val.