Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 115

Óttafrjálslyndi og óttinn við frjálslyndið
113
fyrir samband húsbónda við þræl sinn, gagnkvæm tengsl sem byggja á drottnun
og undirgefni, eða samskipti sem reist eru á stjórnun og kúgun, en gefi hvergi pláss
fyrir ósvikna vináttu milli sjálfráða jafningja. Frjálslyndisstefna sem miðar að því
að beina sameiginlegri ákvarðanatöku í átt að auknu frelsi einstaklingsins eigi því
að vera andstæð hverskyns beitingu grimmdar sem kann að eiga sér stað, því að
grimmd geti einungis hindrað framgang frelsisins. „Ottafrjálslyndisstefna“ feli
einmitt í sér grundvallartvískiptingu „á milli grimmúðlegs ofbeldis og undirokunar
af hernaðarlegum eða siðferðilegum toga, og sjálfshamlandi umburðarlyndis sem
[girði] hina valdamiklu af svo þeir verndi frelsi og öryggi sérhvers borgara."7
Bæði Shklar og Rorty telja að einkenni og afmörkun ólíkra stjórnkerfa ráðist af
því hver, hvenær og hvernig, geri það að verkum að grimmd verði tæki félagslegrar
ákvörðunar.8 Þess vegna er það svo ákaflega mikilvægt, líkt og Shklar leggur
áherslu á, að við „setjum grimmd í fyrsta sæti“.9 Svo halda megi uppi vörnum fyrir
hvaða mikilvæga gildi frjálslyndishefðarinnar sem vera skal sé þetta algjörlega
nauðsynlegt skref. Shklar segir einmitt að „réttur til verndar gegn grimmd [komi]
allra fyrstur og fremstur. Réttindi [séu] skjöldur sem fólk hefur gegn þessum
mesta lesti mannsins. Þetta [séu] illskan og hættan sem maður skyldi forðast fyrir
alla muni. Sjálft réttlætið [sé] bara sá vefur lagasetninga sem nauðsynlegur [sé] til
að halda grimmdinni í skefjum."10
Það má einnig lýsa öðrum dæmigerðum þáttum frjálslyndisstefnunnar upp á
nýtt á sama hátt og rétdætinu, í ljósi grimmdar og afortiori í ljósi ótta. Svo dæmi
sé nefnt má skilja hið hefðbundna uppburðarleysi frjálslyndra gagnvart ríkinu
innan hugtakaramma óttafrjálslyndisstefnunnar að því marki sem sú nálgun
„stofnanavæðir grunsemdir", að því gefnu að „hún hefjist á þeirri forsendu að vald
til að stjórna sé vald til að kalla fram ótta og grimmd og að það sé sama hversu
mikil góðvild sé fyrir hendi, hún muni aldrei duga til að vernda óvopnaða borgara
gegn óttanum og grimmdinni."11
2. Forfadir óttafrjálslyndisstefnunnar: Michel de Montaigne
Frjálslyndisstefna Shklar er óttafrjálslyndisstefna, ekki skynsemisfrjálslyndisstefna.
I þessu tilliti er frjálslyndisstefna Shklar og Rortys talsvert frábrugðin flestum
öðrum meðlimum hinnar stóru og margbreytilegu frjálslyndisfjölsl<yldu. Sennilega
má finna á þessu skýringu með því að hafa í huga að Judith Shklar byggir stjórn-
málasýn sína á mjög óhefðbundnum höfundi. Andlegur leiðtogi hennar er ekki
af þeim sem sterkari eru svo þeir síðarnefndu nái einhverju markmiði sínu, hvort sem það
er áþreifanlegt eða óáþreifanlegt."
7 Shklar, OV, s. 237.
8 Hér er ljóst að Rorty fylgir Shklar að málum þegar hann skrifar að „félagsmótun, sem áður
segir, [teygij sig alla leið niður, og það hver [séj fyrstur til að drepa hvern [ráði] því oft hver
[taki] félagsmótunina að sér“ (CIS, s. 185).
9 OV, s.2.
10 OV, s. 237.
OV, s. 238.
11