Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1978, Blaðsíða 19

ur, sem bindast viðtökum eitilfrumna og
virkja þær. Ein vækiseining kallast epitóp
(antigenic determinant). Flestar vækis-
sameindir hafa fleiri en eina gerS epitóps,
en slfmefna- og fjölsykrungasameindir bera
venjulega mörg epitóp af sömu gerö.
Eiginleikar, sem ákvarða vækisvirkni
(immunogenicity) efnasambands, eru m.a.
sameindastærð (>5000 Mw) og fjöldi, eðli
og niðurröðun epitópa á hverri sameind.
Einnig verður efnasambandið að vera fram-
andi (foreign) fyrir líkama þess eintakl-
ings, sem ætlast er til að svari vækinu.
Hnýtill (hapten) er sameind, sem er
svo litil, að hún hefur ekki vækisverkun,
nema henni sé hnýtt á stærri burðarsam-
eind (carrier molecule). Hnýtill myndar
þannig nýtt epitóp á burðarsameind, en
einn sér getur hnýtillinn hins vegar bund-
ist mótefnum.
Flest væki geta virkjað bæði B og T
eitilfrumur. Sum virkja B frumur til mót-
efnamyndunar án hjálpar T frumna (T
independent antigens), en flest geta ekki
framkallað mótefnamyndun, nema með
hjálp T frumna (T dependent antigens).
Vækissameindir, sem ekki þurfa hjálp T
frumna, hafa venjulega mörg epitóp, sem
öll eru af sömu gerð, en T háðar vækis-
sameindir bera fá epitóp, sem eru inn-
byrðis ólík. Flest prótíhvæki eru T háð.
2.3. Móte fni .
Mótefnasameindir eru myndaðar úr
peptiðkeðjum, sem eru tengdar saman með
dísúlfið bindingum. f mönnum eru 5 aðal-
tegundir mótefna: IgM, IgG, IgA, IgE og
IgD. Grunneiningar aHra mótefnategunda
eru myndaðar úr tveimur léttum og tveim-
ur þungum peptiðakeðjum. Hver grunn-
eining getur bundið tvær vækiseiningar
(epitóp). IgM sameind er gerð úr 5 grunn-
einingum (pentamers) og hefur þvi 10
bindisæti fyrir væki (antigen combining
sites). IgA mótefni slímhúða hafa fjögur
bindisæti (tvær grunneiningar), en ferðast
í blóði sem ein grunneining með tvö bindi-
sæti. IgG, IgE og IgD sameindir hafa
aldrei fleiri en tvö bindisæti, þ.e. eina
grunneiningu.
Bindisæti mótefna myndast af tveimur
samHggjandi peptiðakeðjum, og ákvarðast
sértækni (specificity) bindisætisins af
breytilegri grunngerð (primary structure)
og þar með þrfvfddarmunstri (tertiary
structure) keðjanna. Þessi breytileiki er
takmarkaður við N-enda (N-terminal)
hverrar keðju, og eru ákveðnir bútar
þessara keðjuhluta há-breytilegir (hyper-
variable regions). Þessir há-breytilegu
bútar (3-4 á hverri keðju) mynda f sam-
einingu bindisæti mótefna og þar sem sæt-
in myndast af tveimur samliggjandi keðju-
endum, mynda 6-8 há-breytilegir bútar
hvert bindisæti.
Grunngerð 3/4 hluta þungu keðjanna og
helmings þeirra léttu er hins vegar tiltölu-
lega stöðug innan hverrar mótefnategundar
(constant regions), en breytileg frá einni
mótefnategund til annarrar. Það er þessi
breytileiki f grunngerð stöðuga hluta keðj-
anna, sem ákvarðar mismunandi lifverk-
anir hinna einstöku flokka mótefna, svo
sem ræsingu kompHmentkerfisins (IgM og
IgG), flutning mótefna út á slfmhúðaryfir-
borð (IgA) og úr móður f fóstur (IgG),
tengingu mótefna við úthýði átfrumna (IgG)
eða histamfnleysandi frumna (IgE).
2.4. Eitilkfn.
Eitilkín er samheiti fyrir margvfsleg
boðefni, sem myndast við ræsingu T eitil-
frumna. Gerð þessara efna hefur ekki
verið ákvörðuð, og eru þau þess vegna
ennþá skilgreind eftir lffverkun, líkt og
mótefni áður fyrr (sbr. reaginic, neutral-
izing, agglutinating, complement fixing
antibodies o.s.frv.).
Eitilkfn eru boðefni frumubundinna
ónæmis- og ofnæmissvara. Verkanir
þessara efna eru mjög margvfslegar, og
verða þær ekki taldar upp hér, en að-
dráttur gleypla að vækjum og örvun
þeirra eru trúlega afdrifaríkustu áhrif
þeirra.
2.. 5. Komplfment.
Komplfmentkerfið er byggt upp af mörg-
um þáttum, sem eru allir prótfn.
Meginþættir klassiska ferilsins
(classical pathway), ellefu talsins, eru
táknaðir með bókstafnum C og viðeigandi
tölustaf frá einum til nfu. (Ci er sam-
band þriggja ólíkra þátta, sem eru tákn-
aðir með C^q, Cir, Cjs).
Meginþættir beina ferilsins
(alternative pathway) eru fjórir, auk C3,
en sá þáttur er þungamiðja beggja ferl-
anna og tengir þá saman.
Þannig er komplfmentkerfið samsett úr
17