Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1978, Blaðsíða 48

Ásmundur Brekkan, dósent
Röntgenrannsókn á liðum er það yfir-
gripsmikið og vitt spannandi svið, að því
verða gerð litil skil á þessu námskeiði,
enda ekki til þess ætlazt. Ég ætla 1 stað-
inn að staldra örstutt við þátt röntgenrann-
sóknarinnar í mati á status og þróun arthrosa
og arthrita. Á hvoru sviðinu mun ég tak-
marka mig við fáa liði, en almennar afl-
fræðilegar (dynamiskar) og starfrænar
(functionelar) forsendur eru 1 raun svipað-
ar f hvorum flokki um sig.
Slitgigt (arthrosur)
Liðir og liðfletir líkamans eru hver um
sig sérhæfðir til að sinna ákveðnum hlut-
verkum og að vissum mörkum taka við
ákveðnu álagi. Hinsvegar má segja, að
þessir liðir séu mismunandi vel undir
þetta starfsálag bánir, m.a. vegna þess,
að þróunarfræðilega séð er það tiltölulega
stutt siðan maðurinn fór að ganga upprétt-
ur og óhætt að segja, að liðir og liðfletir
hafi alls ekki náð að aðlaga sig þeirri afl-
fræðilegu breytingu. Þessa gætir þeim
mun meira, sem neðar dregur á truncus
og þungaálagið eykst, og verða þvi eðli-
lega slitgigtarbreytingar meira áberandi
neðar 1 thoracolumbalhryggnum og með
yfirfærslu á mjaðmaliði. Tiltölulega ein-
falt og auðskilið er að skýra þessar
álagsgigtarbreytingar með dæmum um slit
og álagsstaði 1 hryggsúlunni, en þar er
jafn erfitt að skýra, hversvegna beinið
svarar sömu eða líkum utanaðkomandi
áhrifum svo mismunandi hjá hinum ýmsu
einstaklingum. Beinvefurinn hefur raun-
verulega tiltölulega ósérhæfðar svaranir
fyrir utanaðkomandi áhrifum. Einfaldlega
má segja, að hann svari þrýstingi með
rýrnun og úrátu, en tosi með hyperostosis.
Þetta er samt ekki öll skýringin á hinum
einstaklingsbundnu, mjög svo útbreiddu,
hyperostosum, sem sjást oft 'samfara slit-
gigt, og þarf sjálfsagí að leita þar að
mun margslungnari metaboliskum orsökum.
Ég ætla að taka mjaðmaliðinn sem dæmi
um röntgengreinanlega þróun slitgigtar,
en fyrst nokkur orð almennt um röntgen-
greiningu á arthrosum og slitgigt. Klin-
iskir koHegar okkar ætlast til þess að við
sjáum og greinum osteoarthrotiskar breyt-
ingar aðlægt Hðum mjög snemma og
vitanlega þvf fyrr, því betra, enn-
fremur er ætlazt til þess, að viðgefum
vísbendingu um, hversu langt þessar slit-
gigtarbreytingar eru gengnar, sérstaklega
1 stóru Hðunum. Allt eru þetta sjálfsagð-
ar og alveg "lögmætar" forsendur, sem
þá byggjast venjulega á kHnisku mati og
skoðun á sjúkHngnum ásamt mati á hans
subjectivu og objectivu einkennum. Hins-
vegar má það ekki gleymast að við sjáum
oft og lýsum á röntgenmyndum meiri eða
minni osteoarthrotiskum breytingum; bæði
i hrygg og 1 stærri og smærri Hðum,
annaðhvort sem aukagetu við aðrar gerð-
ar rannsóknir eða, þvi miður, tiltölulega
oft, í niðurstöðu röntgenrannsókna, sem
annars er stofnað til af tiltölulega litlu
tilefni. Oft er það, sem þessir sjúkUngar
raunverulega hafa engin subjectiv og mjög
litil objectiv mælanleg eða finnanleg óþæg-
indi, jafnvel frá allmiklum röntgengreindum
arthrosubreytingum. Röntgengreind
arthrosis er þannig ekki samheiti kUnisks
arthrosusjúkdóms, og arthrosueinstakling-
urinn þarf þar af leiðandi engan veginn
alltaf að vera sjúkHngur. Hinsvegar má
segja, að röntgenmerki um arthrosu geta
verið viðvörunarmerki í þá átt að vernda
þurfi þá Uði, sem útsettir eru fyrir of-
raun, til þess að reyna að hægja á áfram-
haldandi Hðskemmdum og aflögun.
Arthrosuaflögunin veldur nefnilega í sjálfu
sér hreyfingarminnkun, sem aftur breytir
álagsaflfræðinni en getur enn aftur valdið
þvi, að óvirk arthrosa verði hvenær sem
er kHniskt virk, þ.e.a.s. gefi kUnisk ein-
kenni og óþægindi.
Þessar eru tvær grundvallarforsendur
46