Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1978, Blaðsíða 18

Helgi Valdimarsson
St. Mary's Hospital, LondonW.2
Onæmisfyrirbæri I
IKTARSJOKLINGUM
1.1. Inngangur.
Markmið þessarar ritsmiSar er aS gera
grein fyrir þeirri hlutdeild, sem ónæmis-
verkanir eru taldar eiga 1 myndun iktar.
Fyrst verSur reynt aS lýsa stuttlega helstu
starfsþáttum ónæmiskerfisins. Því næst
er gerS örstutt óttekt á hugmyndum varS-
andi aSdraganda sjúkdómsins og þeim
ónæmisverkunum, sem álitiS er aS valdi
liSskemmdunum. Þá verSur drepiS á ný-
lega tilgátu um orsakir og eSli sjúkdóms-
ins og rannsóknarleiS, sem veriS er aS
brjóta til þess aS kanna sannleiksgildi
hennar, en aS öSru leyti er ekki rýnt niS-
ur i kjöl grunnrannsókna á þessu sviSi.
AS endingu verSur þeirri rannsóknarþjón-
ustu lýst, sem æskilegt eSa nauSsynlegt
er aS hafa til hliSsjónar viS greiningu og
meSferS bandvefssjúkdóma almennt. AkveS-
iS var aS takmarka fræSilegar vangaveltur
aS þessu sinni viS iktsýki, en vonandi
gefst tækifæri til þess siSar aS fjalla um
grundvallarrannsóknir á rauSum úlfum og
öSrum tiltölulega sjaldgæfum bandvefssjúk-
dómum.
2.1. Nokkur ónæmisfræSileg
grundvallaratriSi.
ónæmiskerfiS þróaSist til þess aS vernda
innra jafnvægi dýra gegn röskun af völdum
sýkla.
Einfrumungar geta gleypt og hafa
efnakljúfa f frymi sfnu, sem melta fram-
andi lifefnaeiningar.
FrumstæSir fjölfrumnungar eru
verndaSir af yfirborSshjúp og efnakljúfum
í meltingarvegi, en auk þess eru í band-
vef þeirra átfrumur, sem geta útrýmt
sýklum, er komast gegnum yfirborSsvarn-
irnar.
FrumstæS hryggdýr hafa auk yfir-
borSshjúps, meltingarvessa og átfrumna,
sérstakar frumur (immunocytes), sem geta
greint "self” frá "non-self' (immunological
recognition).
Greiningin byggist á viStökum (antigen
receptors), sem sitja í úthýSi þessara
frumna. ViStökin geta bundiS efnasam-
eindir, sem hafa öreindamunstur er sam-
svara öreindamunstrum viStakanna
(complementary structure). Hver fruma
hefur viStök fyrir aSeins eina gerS öreinda-
munsturs.
f heilbrigSum einstaklingi eru engar
virkar greiningarfrumur meS viStökum
fyrir efnamunstrum einstaklingsins sjálfs.
ViS áreiti sýkils virkjast þær frumur,
sem greina efnasambönd viSkomandi sýkils
og framleiSa þá boSefni (mediators), er
auka gleypi- og meltingarhæfni átfrumna.
Jafnframt veldur áreitiS fjölgun þessara
frumna, þannig aS endurtekiS áreiti sama
sýkils leiSir til sterkara varnarsvars
(secondary response: endursvar). Fyrir-
bæriS kallast ónæmisminni (immuno-
logical memory). Efnasambönd, sem
vekja greiningarfrumur til boSefnamyndun-
ar og fjölgunar, kallast væki (antigens,
immunogens).
ÆSri spendýr hafa tvær megin teg-
undir frumna meS greiningarviStökum, B
og T eitilfrumur. BáSar þessar frumu-
tegundir myndast í merg, og T frumur ná
fullum þroska í timgli (thymus). Dýr,
sem vantar tímgil hafa engar starfhæfar
T frumur.
B frumur framleiSa mótefni (anti-
bodies), sem auSvelda kleyfkjarna átfrum-
um (polymorphonuclear leucocytes) aS
gleypa sýkla, en T frumur framleiSa
eitilkin (lymphokines), sem m.a. örva
starfsemi einkjarna átfrumna (mononuclear
phagocytes). B og T frumur greinast f
marga undirflokka eftir gerS boSefna, sem
þær framleiSa og öSrum eiginleikum (B og
T memory ceUs, T helpar cells o.s.frv.).
2.2. Væki (antigens, immunogens).
Hver efnasameind hefur venjulega all
margar vækiseiningar, þ.e. öreindamunst-
16