Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Síða 16

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 201316
leiðsögn kennaranema – stefnUr og straUmar
Zeichner og Liston, 1985). Hollenski fræðimaðurinn Fred Korthagen og samstarfs-
menn hans hafa lengi rannsakað og fjallað um ígrundun og leiðsögn í kennaranámi.
Korthagen leggur meiri áherslu en Norðmennirnir á starfsreynslu sem grundvöll
námsins. Kennaranemar þrói með sér sífellt blæbrigðaríkari „innri heildir“ (þ. Ge-
stalt) með fjölbreyttri reynslu á vettvangi og með því að tengja fræðilega þekkingu
og hugtök við þessa persónulegu reynslu með aðstoð leiðsagnarkennara. Hann lýsir
fimm þrepum í hringferli náms sem byggist á reynslu og leiðsögn: 1) athafnir, 2) farið
yfir athafnir, 3) athygli beint að afmörkuðum þáttum, 4) aðrir möguleikar á viðbrögð-
um/athöfnum ræddir, 5) prófun – og upphaf á nýjum hring. Hann heldur því fram
að til þess að þróast sem fagmenn í starfi verði kennaranemar að öðlast færni í að
ígrunda eigin athafnir og áherslur (Korthagen, 1985, 1992). Leiðsagnarkennarar gegni
því lykilhlutverki og mikilvægt sé að efla leiðsagnarhæfni þeirra og þá einkum hæfni
í markvissum samskiptum sem stuðla að slíku menntaferli (Crasborn, Hennissen,
Brouwer, Korthagen og Bergen, 2008; Hennissen, Crasborn, Brouwer, Korthagen og
Bergen, 2008; Korthagen, 1992).
Í sumum tilvikum hefur umfjöllun um aðferðir og markmið í starfstengdri leiðsögn
beina skírskotun til vitsmunalegrar hugsmíðahyggju eins og fram kemur í skrifum
danska fræðimannsins Peters Plant (2009) um starfstengda leiðsögn. Þá er markmiðið
að styðja kennaranema í lausnaleit (e. problem solving), þ.e. í því að leysa vanda-
mál, sem upp koma í starfi og í verkefnavinnu, með því að beita vitrænum aðferðum.
Meðal annars eru þeir hvattir til að hugsa um eigin aðferðir, skilning og þekkingu með
hliðsjón af skilgreiningum á hugtakinu hugarvitund (e. metacognition). Niðurstöður
Norðmannsins Catos Bjørndal eru á sömu nótum en rannsóknir hans sýna fram á
mikilvægi þess að bæði leiðsagnarkennarar og kennaranemar horfi á leiðsögnina utan
frá, þ.e. að markmið og aðferðir í leiðsögninni séu ræddar og gagnrýndar í sjálfri leið-
sögninni (Bjørndal, 2009). Þannig er stuðlað að því að nemarnir þrói hugarvitund sína,
þ.e. vitund um eigin hugsanir og námsaðferðir og einnig hæfni í að hafa stjórn á þeim.
Í anda mannúðarstefnu Rogers er tekið mið af kennaranemunum í öllum þessum
kenningum, þ.e. af áhuga, þekkingu og reynslu þeirra, enda talið að fólki sé áskapað
að vilja læra og þroskast (Rogers, 1969). Hugmyndir um menntandi samskipti og
reynslu eru byggðar á kenningu Johns Dewey (1933, 2000). Bæði aðferðir og mark-
mið taka mið af skilgreiningum Donalds Schön (1983) á hugtakinu ígrundun og bæði
vitsmunaleg og félagsleg hugsmíðahyggja setja mark sitt á skilgreiningar á námi, og
þá einkum kenningar Bruners og Vygotskys. Samkvæmt þeim eru kennaranemarnir
taldir móta sjálfir, á grundvelli fyrri reynslu, eigin þekkingu og skilning á starfinu,
innra með sér og í samskiptum við aðra.
Markmið: Stefnt er að því að kennaranemar verði hæfir til að ígrunda eigin athafnir
í starfi, einnig eigin þekkingu, viðhorf og gildi, þar sem fagmennska er í fyrirrúmi.
Segja má að ígrundun sé bæði aðferð og markmið þar sem áhersla er lögð á að nem-
inn verði „ígrundandi“ í starfi sínu. Menntun kennaranemans er í brennidepli og þá
einkum þróun skilnings hans og viðhorfa, frekar en þjálfun eða aðlögun að starfi.
Gagnrýni: Á undanförnum árum hafa þessar kenningar verið gagnrýndar fyrir að
vera of vitsmunalegar og einstaklingsmiðaðar. Áhersla sé lögð á vitrænt nám ein-
staklinga en síður á aðrar hliðar menntunar eða félagslegt nám. Að hluta til byggist