Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Page 39

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 39
Helga rUt gUðmUndsdÓttir
Þó ekki liggi fyrir upplýsingar um það hvort algengara sé að tónmenntakennarar
hætti kennslu en kennarar annarra námsgreina, má finna erlendar rannsóknir sem
benda til þess að tónmenntakennarar séu undir meira álagi og sýni marktækt fleiri
merki kulnunar í starfi en stærðfræðikennarar (Hodge, Jupp og Taylor, 1994). Slíkar
niðurstöður gefa til kynna að starf tónmenntakennarans sé meira krefjandi en almenn
kennsla, enda telja íslenskir tónmenntakennarar að starfið krefjist óvenjulega þrótt-
mikilla einstaklinga (Kristín Valsdóttir, 2009, bls. 74).
Ljóst er að margt í starfsumhverfi og aðstæðum í grunnskólum gerir starf tón-
menntakennara erfitt. Má þar nefna stóra nemendahópa, lítil kennslurými, skort á
hljóðfærum og tækjum og fábreytt námsefni. Allt eru þetta þættir sem tónmennta-
kennarar hafa nefnt í viðtölum (Helga Rut Guðmundsdóttir, 2008; Kristín Valsdóttir,
2009). Ef eingöngu er horft á húsnæði og aðbúnað íslenskra tónmenntakennara, þá
búa þeir oft við betri kost en starfssystkini þeirra í löndum sem við berum okkur
saman við. Erlendis er aftur á móti yfirleitt mun meira úrval en hérlendis af námsefni
í tónmennt.
Inntak tónmenntakennslu
Þó lítið hafi farið fyrir gagnrýninni umræðu um hlutverk tónlistar í skólum eða í
menntun barna hér á landi hefur slík umræða verið virk á erlendum vettvangi síðast-
liðin 40 ár. Umræðuna má að miklu leyti rekja til útgáfu bókar Bennetts Reimer, A
philosophy of music education (Heimspeki tónlistarmenntunar), sem hafði gífurleg
áhrif þegar hún kom fyrst út árið 1970. Skrif Reimers (Reimer, 1970, 2003) urðu tilefni
snarpra skoðanaskipta á fræðilegum vettvangi meðal sérfræðinga í tónlistarmenntun
(sjá t.d. Elliott, 1991; Reimer, 1996). Í bókinni leggur Reimer grunninn að hugmynda-
fræðinni um tónlist sem „fagurfræðilega menntun“ (e. music as aesthetic education).
Hugmyndir Reimers lutu að því að minnka vægi söngs og hljóðfæraleiks í tónmennta-
kennslu en auka vægi hlustunar og þjálfunar í því að greina og njóta tónlistar. Hann
benti á að fæstir nemendur yrðu tónlistarmenn síðar á ævinni en að allir myndu hlusta
á og njóta tónlistar. Reimer vildi því færa kennsluáherslur frá því að efla færni nem-
enda sem tónlistarflytjenda (e. performers) í þá átt að auka færni þeirra sem gagn-
rýninna og upplýstra hlustenda og njótenda tónlistar.
Mikið af því námsefni í tónmennt sem samið var á áttunda áratug síðustu aldar var
undir sterkum áhrifum frá þessum hugmyndum. Nemendur áttu að læra að þekkja
tónverk, stíltegundir og tónskáld og að greina hljóm ólíkra hljóðfæra, svo eitthvað sé
nefnt. Tónlistarleg hugtök sem lýstu einkennum og uppbyggingu tónverka voru hluti
af þeim orðaforða sem kenndur var í tónmennt. Söngur og hljóðfæraleikur fór þó ekki
veg allrar veraldar, heldur gegndu þessir þættir því hlutverki að styðja við námsefnið
og auka skilning á þeim hugtökum sem unnið var með hverju sinni. Þessara áhrifa
gætir til dæmis í námsefninu í tónmennt frá Silver-Burdett í Bandaríkjunum. Áhrifin
eru einnig augljós í því íslenska námsefni í tónmennt sem samið var fyrir 1980 og
hefur verið í notkun allar götur síðan.
Þessar hugmyndir um tónlist sem fagurfræðilega menntun nutu velgengni um
hríð en þegar á leið sættu hugmyndirnar og efnið sem samið var í anda þeirra mikilli