Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Side 58

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 201358
„að tryggJa framBoð og fJölBreytileika“
að því að „viðskiptavinurinn“ sé upplýstur um „gæði“ skólastarfsins svo hann geti
valið rétt.
• Stjórnun opinberra stofnana er viðskiptavædd, en það getur orðið til þess að lýðræði
veikist og pólitísk stefnumótun innan stofnana verði jaðarsett. Tæknihyggja verður
allsráðandi á vettvangi álitamála og stefnumótunar. Þátttöku- og samræðulýðræði
víkur fyrir neytendalýðræði. Ábyrgð er í auknum mæli færð til stjórnenda stofnana.
• Hlutverk skóla er smættað niður í atvinnuhæfni (e. employability) þannig að virði
einstaklinga eða gæði skóla eru metin á mælistiku vinnumarkaðar, ekki síst þekk-
ingarhagkerfisins á síðustu árum. Við þessar áherslur verður neytendavitund mið-
læg en borgaravitund er jaðarsett og félagslegri samstöðu er ógnað af einkahags-
munum og sjálflægni (e. self-interest).
• Þáttur í tæknihyggjunni er að einblína á útkomumiðað árangursmat en gera
námsferlið að aukaatriði. Minni áhersla er lögð á það hvernig námið nýtist til
samskipta, lýðræðisþátttöku, valdeflingar eða þróunar eigin sjálfsmyndar.
Í alþjóðlegum könnunum er prófað í þáttum sem teljast mikilvægir fyrir sam-
keppnishæfni þjóða. Hæfni (e. competence) hefur leyst af hólmi menntunarhugtakið
og hefur beina vísun í stofn enska orðsins „compete“ (þ.e. að keppa). Menntun í
skilningi hæfniorðræðunnar snýst einmitt um samkeppni, að innbyrða ákveðna þekk-
ingu og þjálfa tiltekna leikni út frá bestu fáanlegri tækni á sem stystum tíma og skapa
sér þannig forskot í gegnum menntamarkaðinn. Hæfni á samræmdum prófum eða
í alþjóðlegum könnunum jafngildir hnattrænum menningarauði. Menntaumræða
síðustu ára hér á landi hefur markast af niðurstöðum úr þessum fjölþjóðlegu
könnunum og þar ber PISA hæst. Sá ótti grípur um sig að menntakerfi þjóðarinnar sé
ekki samkeppnishæft þar sem íslenska menntakerfið í heild eða ákveðnir hópar nem-
enda mælist of lágt (Almar M. Halldórsson, 2006; Almar M. Halldórsson, Ragnar F.
Ólafsson, Óskar H. Níelsson og Júlíus K. Björnsson, 2010) og jafnvel neikvæðar breyt-
ingar á PISA-árangri milli kannanna eftir landshlutum eru túlkaðar sem áfellisdómur
yfir skólastarfi á þeim svæðum án þess að setja niðurstöðurnar í víðara samhengi
(Frammistaða hefur breyst milli ára: Austfirðingum hrakar í lestri, 2007; Nemum fer
aftur í lestri og stærðfræði, 2007). Umræða um jafnrétti í skólum hefur meira og minna
mótast af námsárangri í samræmdum innlendum og erlendum könnunum og aðrir
þættir sem skipta máli varðandi kynjajafnrétti og félagslegt réttlæti í skólum hafa
verið jaðarsettir (Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, 2004).
Aukin misskipting í samfélögum er m.a. réttlætt með skorti á námsgráðum eða
skorti á hæfni (Jessop, 2008). Það er því ekki skrýtið að áhyggjur foreldra af náms-
árangri barna sinna hafi aukist. Áhyggjur af því að lenda undir í samkeppni eru
skiljanlegar, þar sem bilið milli þeirra sem hafa og hafa ekki breikkar stöðugt (Stefán
Ólafsson, 2006; Wacquant, 2009). Slíkt óöryggi nærir menntamarkaðinn. Kaup foreldra
á námsefni, menntaefni og námskeiðum til að efla samkeppnisstöðu barna sinna hafa
í kjölfarið færst í vöxt (Robinson og Díaz, 2006) og í slíku umhverfi skiptir efnahags-
staða foreldra gríðarlegu máli.
Í hugmyndaheimi nýfrjálshyggju er lögð áhersla á að skólar keppi um nemendur.
Aukin áhersla er á ímyndarsköpun skóla til að ná til neytenda (nemenda og foreldra).