Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Side 91

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 91
margrét a. markÚsdÓttir og sigrÚn aðalBJarnardÓttir
Við og hinir
Önnur meginniðurstaða rannsóknarinnar var sú að fimm ungmennanna framandgera
innflytjendur í meira mæli en hin ungmennin. Þau gera greinarmun á innflytjendum
sem „þeim“ eða „hinum“ og á innfæddum Íslendingum sem „okkur“.
Ungmennin fimm eru nokkuð upptekin af því hvað það sé að vera Íslendingur og
óttast að einhverju leyti þær breytingar sem þau telja að geti orðið á samfélaginu með
komu innflytjenda, sérstaklega með tilliti til menningar, tungumáls og trúmála. Þau
virðast því vera frekar neikvæð gagnvart innflytjendum. Þessar niðurstöður eru sam-
hljóða niðurstöðum breskrar viðtals- og rýnihóparannsóknar á fordómum fullorðinna
(Valentine og McDonald, 2004). Þar kemur fram að þeir sem sýna opinskáa fordóma
gagnvart innflytjendum framandgeri þá í meiri mæli en aðrir, þ.e. þeir tala frekar um
innflytjendur sem „þá“ eða „hina“ eins og ungmennin fimm í þessari rannsókn.
Orðræðu ungmennanna um hvað það sé að vera Íslendingur má tengja við aukna
umræðu í samfélaginu um merkingu þess að vera Íslendingur (sjá t.d. Unnur Dís
Skaptadóttir og Kristín Loftsdóttir, 2009). Páll Björnsson (2009) hefur til dæmis rakið
hvernig „slagorðið Ísland fyrir Íslendinga“ hefur verið notað síðastliðin hundrað ár.
Hann bendir á að notkunin á orðinu hafi breyst á síðustu árum úr því að beinast að
aðskilnaði Íslands og Danmerkur, hersetu Bandaríkjamanna og veiðum annarra þjóða
hér við land yfir í það að vera notað undantekningarlaust í tengslum við innflytj-
endur. Með notkun þess eru innflytjendur því framandgerðir.
Í doktorsritgerð sinni, Hinn sanni Íslendingur, fjallar Sigríður Matthíasdóttir (2004)
um mótun íslenska þjóðríkisins og samspil þjóðernishyggju og kyngervis á fyrri hluta
20. aldar. Hún færir meðal annars rök fyrir því að snemma á 20. öld hafi „hinn sanni
Íslendingur“ vísað til hins pólitíska karlmanns og breyttist það ekki fyrr en konur hófu
að taka virkari þátt í opinberu lífi. Áhugavert væri að kanna stöðu slíkra hugmynda
í dag og hvort hugsun fólks um „hreina menningu“ og „Ísland fyrir Íslendinga“ ýti
undir neikvæð viðhorf til innflytjenda.
Andstaða og jafnvel ótti ungmennanna við breytingar með tilkomu innflytjenda
endurspeglar niðurstöður rannsókna sem benda til þess að ótti við það sem er fram-
andi ýti undir fordóma gagnvart ólíkum þjóðfélagshópum (Leong, 2008; McLaren,
2003). Þeir sem eru óöruggir í nálægð við fólk úr ólíkum þjóðfélagshópum eða telja
sér ógnað í samskiptum við það búi yfir neikvæðari viðhorfum og meiri fordómum
gagnvart því en aðrir (Riek o.fl., 2006).
Viðhorf til móttöku flóttafólks
Þriðja meginniðurstaða rannsóknarinnar er áhersla ungmennanna á mikilvægi þess að
hjálpa flóttafólki í neyð. Þau vísa einkum til mannréttinda, siðgæðis fólks og hjálpsemi.
Áherslur ungmennanna á þá siðferðilegu ábyrgð og skyldu að hjálpa flóttafólki
í ljósi mannréttinda þess endurspegla boðskap Mannréttindayfirlýsingar SÞ (Mann-
réttindaskrifstofa Íslands, 2008) um að allir eigi rétt á mannsæmandi lífi þar sem við
höfum sammannlegar þarfir (Osler, 2008). Með áherslu sinni á að hjálpa eigi flótta-
fólki, í ljósi þess að betra sé að lifa í samfélagi þar sem fólk hjálpast að, virðast þau líta
á hjálpsemi sem mikilvæga dygð eða mannkosti fólks í samfélaginu.