Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Page 102

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013102
UppHaf kennaramenntUnar í UppeldismiðUðUm HandmenntUm
(Borg, 2006; Salomon, 1893). Í slöjdstefnunni var lögð áhersla á að mynda jafnvægi
milli líkamlegra og andlegra þátta (Thane, 1914), með heildstæða þróun barnsins að
leiðarljósi, til að þróa hinn fullkomna borgara (Moreno Herrera, 1998).
Uppeldismiðaðar handmenntir voru undanfari námsgreinanna hönnun og smíði og
textílmennt. Í námskrám hafa handmenntagreinarnar gengið undir ýmsum nöfnum
með mismunandi áherslum (Brynjar Ólafsson og Gísli Þorsteinsson, 2011). Vitneskja
um sögulegan bakgrunn og þróun þessara námsgreina hlýtur að auka faglegt innsæi
skólafólks og hjálpa því að setja þær í samhengi við samfélagslega þróun, móta af-
stöðu sína til innihalds þeirra og þróa þær frekar.
Í greininni er leitast við að svara eftirtöldum spurningum: Hvernig hófst kenn-
aramenntun í uppeldismiðuðum handmenntum á Íslandi? Hverjir voru frumkvöðlar
kennslunnar? Hverjar voru megináherslur þessarar kennslu? Hvernig fór þessi
kennsla fram?
baKgrUnnUr
Um miðja 19. öld voru engir barnaskólar á Íslandi, þó að landið væri undir yfirstjórn
danskra stjórnvalda, en árið 1814 var þar samþykkt löggjöf sem kvað á um skólaskyldu
barna sem ekki hlutu fræðslu heima (Loftur Guttormsson, 2008). Mótun menntakerfa
og stofnsetning alþýðuskóla var vel á veg komin víðast hvar í hinum vestræna heimi
á þessum tíma. Sú þróun var svar við breyttum þjóðfélagsháttum og þörf fyrir nýjar
menntunaráherslur.
Alþýðumenntun var oft til umræðu hérlendis á síðari hluta 19. aldar, bæði
úti í þjóðfélaginu og á Alþingi. Ýmsir málsmetandi höfundar bentu á þörfina í
blaðagreinum og á Alþingi komu fram frumvörp til laga um alþýðumenntun, sem
stefndu að því að auka menntunarstig alþýðunnar, en fá þeirra náðu fram að ganga.
Var meðal annars ágreiningur um það hvort heimili ættu að sjá um fræðsluna og hver
ætti að greiða fyrir hana (Loftur Guttormsson, 2008). Árið 1880 var lagt fram frumvarp
á Alþingi um ,,uppfræðing barna í skrift og reikningi“, sem varð að lögum ári síðar
(Lög um uppfræðing barna í skript og reikningi nr. 2/1880). Forráðamenn barna áttu
að taka ábyrgð á uppfræðslu þeirra en áttu þó fullt í fangi með að framfylgja lögunum
(Freysteinn Gunnarsson, 1958).
Eftir stofnun fyrsta barnaskólans á Íslandi árið 1852 fjölgaði barnaskólum samfara
vexti þéttbýlis (Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, 1984). Það var þó ekki fyrr en árið 1907 að
fyrstu fræðslulögin voru samþykkt á Alþingi, en þau mörkuðu tímamót í almennings-
fræðslu á Íslandi. Handmenntir voru aðeins kenndar í örfáum skólum í Reykjavík
um aldamótin 1900, á Skipaskaga og í Garðaskóla (Guðmundur Finnbogason, 1905;
Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, 1984).
Uppeldismiðaðar handmenntir
Hægt er að rekja hugmyndafræðilegan bakgrunn uppeldismiðaðra handmennta til
uppeldisfræðinga og heimspekinga í Evrópu á 18. og 19. öld sem fjölluðu um gildi