Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Side 110

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013110
UppHaf kennaramenntUnar í UppeldismiðUðUm HandmenntUm
samþykkt fyrr en við endurflutning þess árið 1907. Kennaraskólinn við Laufásveg var
síðan stofnaður 1908. Stofnsetning Kennaraskólans hélst í hendur við samþykkt laga
um alþýðufræðslu á Íslandi, sem tóku gildi 1. júní 1908 og sköpuðu aukna þörf fyrir
menntaða kennara (Loftur Guttormsson, 2008).
Kennaraskólinn var þriggja vetra skóli. Inntökukröfur voru ekki strangar og hægt
var að standast þær án skólagöngu umfram barnafræðsluna. Samkvæmt lögunum um
Kennaraskólann var ein hinna löggiltu kennslugreina uppeldismiðaðar handmenntir,
sem þá voru kallaðar handavinna. Jón Þórarinsson, sem aðallega hafði kennt greinina
í Flensborgarskólanum, fékk nú Matthías Þórðarson fornminjavörð til að taka að sér
kennsluna (Freysteinn Gunnarsson, 1958). Hafði hann bæði lokið framhaldsmenntun
frá Kaupmannahafnarháskóla í norrænum fræðum og numið uppeldismiðaðar hand-
menntir við kennaraskóla Salomons (Holm, 1943). Jafnframt hafði hann kennt börnum
smíðar um nokkurt skeið við Barnaskóla Reykjavíkur.
Gagnstætt Jóni Þórarinssyni kenndi Matthías samkvæmt kennslufyrirkomulagi
Salomons. Árið 1908 gaf Matthías út bókina Smíðareglur við skólasmíði til stuðnings
við kennsluna (Smíðareglur við skólasmíði, 1908). Bókin er þýðing á fyrri hluta verk-
efnabókar Salomons, sem hann gaf út árið 1902 (Salomon, 1902). Í bókinni er röð 20
verkefna fyrir byrjendur.
Æfingakerfi Salomons og hugmyndafræði uppeldismiðaðra handmennta (slöjd)
var undirstaða kennslunnar. Í kennslunni var tekið tillit til mismunandi getu nem-
enda og vinnuhraða. Skipuleg röð verkefna átti að þjálfa handverksleikni og stuðla
að alhliða þroska nemendanna (Salomon,1902). Unnið var frá hinu einfalda til hins
flókna. Hver nemandi fékk að vinna á eigin hraða og taka þannig framförum frá einu
viðfangsefni til annars. Þannig héldu nemendur áfram þar sem frá var horfið frá fyrra
ári (Kennaraskólinn í Reykjavík, 1909–1942). Ekki mátti hægja á nemendum til sam-
ræmis við nemendur sem unnu hægar (Salomon, 1902).
Árin 1908–1910 kenndi Matthías bæði drengjum og stúlkum uppeldismiðaðar
handmenntir, tvo tíma á viku, í öllum þremur bekkjum skólans (Kennaraskólinn í
Reykjavík, 1909–1942). Æfingakennsla Kennaraskólans fór flest árin fram í skólanum
sjálfum en nemendur gátu jafnframt farið í áheyrn í Barnaskóla Reykjavíkur, þar
sem Matthías kenndi á sama tíma. Ekki er ljóst af heimildum hvort nemendur fengu
æfingakennslu í uppeldismiðuðum handmenntum.
Þegar handavinnukennsla stúlkna hófst árið 1910 var heiti hinna uppeldismiðuðu
handmennta Kennaraskólans, skólasmíði, breytt í handavinnu pilta. Handavinnu-
kennslunni var þá kynskipt í fyrsta og öðrum bekk en báðum kynjum kennd smíði í
þriðja bekk (Kennaraskólinn í Reykjavík, 1909–1942).
Þorbjörg Friðriksdóttir kenndi handavinnu stúlkna, eins og tíðkaðist í kennslu-
konuskólum á Norðurlöndunum, en hún hafði menntað sig í Danmörku við Dansk
Kunstflidsforenings Skole og hjá Dansk Husflid (Vigdís Pálsdóttir, 1985). Þorbjörg
lagði áherslu á gerð klæðnaðar er konur klæddust á þessum tíma og að viðhalda kunn-
áttu í prjóni, hekli og viðgerðum á fötum. Var áhersla hennar meira í ætt við heimilis-
iðnað en hugmyndafræði uppeldismiðaðs handverks. Stúlkurnar saumuðu til dæmis
nærföt og svuntur auk þess sem þær lærðu að prjóna og gera ýmsa smáhluti. Þorbjörg