Tímarit Máls og menningar - 01.07.1946, Page 6

ÍÍ6
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
misraunandi inntak samkvæmt áhugamálum sínum og takmörkum. Notaverð-
mæti kornu í stað andiegra verðmæta, og skortur sálræns djúpsæis og innra
öryggis ruglaði lífsviðhorf manna.
Um leið hlaut hin þjóðfélagslega barátta sjálf að hafa í för með sér breyt-
ingar á því hvaða hugsjónir væru mest metnar. Flestum þótti meira máli skipta
að tryggja undirstéttunum tilverurétt og frumstæðustu menningarskilyrði en að
rannsaka möguleika einstaklingsins. Þetta var skiljanlegt. Það var einmitt
fjárhagslegt frelsi sem átti að veita eins mörgum og hægt var tækifæri til að
þroska mannleg verðmæti í lífi sínu. En þetta sjónarmið vannst aðeins með
baráttu. Og menn höfðu hvorki tíma né þrek til þess að skýra um leið hvað
mannleg verðmæti væru, eða hvert væri inntak lífsins. Hið æðra menningarlíf,
sem átti að sjá um það, var látið sitja á hakanum.
Á árunum milli styrjaldanna var að vísu til menningarlegur andófsflokkur
gegn hinum almenna tíðaranda. Sá flokkur leit um öxl til gamalla húmanist-
ískra menningarhugsjóna og réðst á hina svo kölluðu „efnishyggju". En eins
og oft verður á baráttutímum, varð þessi smávægilegi andófsflokkur jafn ein-
hliða í áróðri sínum og andstæðingar hans. Honum varð ekkert ágengt. Og
ástæðan var eflaust sú að þessir hreinu húmanistar voru haldnir kynlegri
blindu á hin jákvæðu verðmæti samtíðar sinnar. Þeir skynjuðu ekki að bak við
hina sterku þjóðfélagslegu samúð og framfaravilja undirstéttanna fólst meir
en uppreisn gegn ranglæti. Þar fólst einnig næm skynjun á hinu sammannlega
og nýr skilningur á því hve allt ófullkomnað líf er hörmulegt.
Á milli hinnar hverfandi húmanistisku menntunar og hins samvirka, þjóð-
félagslega anda hins nýja tíma myndaðist kuldabelti gagnkvæms skilnings-
leysis. Af því mótaðist þróunin á afdrifaríkan hátt. Bæði ■ almenningur og
menntamenn voru haldnir fávíslegri menningarbjartsýni og töldu ranglega að
menningarverðmætin myndu koma af sjálfu sér ef fjárhagsleg undirstaða
væri fyrir hendi. I nokkrum löndum kom greinilega í ljós út í hvílíka ófæru
þessi skoðun leiddi.
Helzta þjóðfélagseinkenni aldar vorrar er hinn mikli fólksfjöldi, sem orðið
hefur aðnjótandi menningar síðustu tvo mannsaldra. Almenn skólaganga,
hærri laun og auknar frístundir handa meirihluta þjóðarinnar skópu hin ríku-
legustu loforð um almennt menningarlíf sem gefin hafa verið í sögu vorri.
Gerum oss nú áþreifanlega grein fyrir því hvernig loforðin hafa rætzt — hing-
að til.
Ilin ytri menningartæki hafa sífellt aukizt og orðið fær um að veita viðtöku
börnum, unglingum og fullorðnum úr öllum stéttum þjóðfélagsins. Hér á landi
veitti ríkið skólanum, sem er mikilvægasta tæki menningarstarfsins, sérstaka
umönnun. Fram komu skólaumbætur sem áttu að skapa einingu í kennslustarf-
inu og koma kennslunni í samræmi við þjóðfélagið og tíðarandann. Skólinn á
réttilega heiður skilið fyrir það að mikið starf var unnið á þessu sviði og að
hinni nýju kynslóð lærðist betur að skilja það sem fram fór í sögu og þjóð-
félagi. En einmitt sökum þess að skólinn var samhæfður tímanum þá túlkaði