Tímarit Máls og menningar - 01.07.1946, Síða 125

UMSAGNIR UM BÆKUR
235
um, brot af því, sem gerðist, brot af sannleikanum, — of þröng, — mér þætti
svo hlægilegt að láta allt það merkilegasta gerast áður en leikurinn byrjaði
eða milli þátta.“ I þriðja þætti dregur svo til tíðinda, öldur á undirskál, prest-
urinn missir æskuvinkonu sína út úr höndunum en hreppir Dúllu í ensku-
tíma og læknisfrúna í frönskutíma, leikslokin eru fyrirsjáanleg. Þá skellur
óveðrið á. I fjórða þætti snýr höfundur spilinu við. Aðalpersóna leiksins gerir
uppreisn, hvað sem hver segir, leikhússtjóri eða Hæstvirtur höfundur. I para-
basis, sem ekki á sér sinn h'ka í okkar leikritum, fá áhorfendur sinn skerf vel
útilátinn. Aristofanes kallar í „Froskunum", ef ég man rétt, áhorfendur í
Aþenuborg þjófa og illþýði, en á bekkjunum í Iðnó er „heimur húms og þagn-
ar“. „Hvað eruð þið þá, spyr ég enn og aftur, eruð þið fyrir- eða eftirmyndir,
sönn eða login, lifandi eða dauð? Elskið þið ekki, liatið, hugsið, talið og
breytið alveg eftir kokkabókum hæstvirtra höfunda, sem skapa skugga, og þið
verðið svo skuggar af þeim skuggum? Hversvegna, spyr eg, komuð þið í kvöld?
Hversvegna eru allir hneykslaðir á mér? Áf því ég segi sannleikann, en þið
vilduð fá skáldskap. Fjandinn fjarri mér.“ Áhorfendur vissu ekki, hvaðan á þá
stóð veðrið. Leikdómurunum flestum þótti þátturinn of langdreginn. Við lest-
urinn er allt annað uppi á teningnum. Maður nýtur þess að skola af sér isma
og annað bókmenntalegt fusk og fis í þessu skammasteypiflóði og það enda
þótt samúðin með þessum andans manni, sem þenur sig svona, prestinum, sé
af skornum skammti. Á þessum kafla er lesandinn í hvað mestum gróða, ein-
mitt þar sem áhorfandinn tapaði og þótti iangdregið. Niðurlagið liggur svo
beint við, leikhússtjórinn biður afsökunar á trufluninni, og til þess nú að
tryggja gang leiksins úr þessu, er presturinn festur á snúru, sem leikhússtjór-
inn og Hæstvirtur höfundur toga í á milli sín, tilfæringar, sem frekar eiga
heima í revýu, enda gripnar tveim höndum í revýunni „Upplyfting" og not-
færðar út í yztu æsar.
Dæmið af „Uppstigningu" sýnir, að það er ekki heiglum hent að skrifa
þriggja þátta stað- og tímabundna komedíu og stíga svo í fjórða þætti upp
á Arnarfell og flytja þaðan fjallræðu til áhorfenda. Á pappírnum er þetta
gerlegt, við lesturinn trufla hvorki leikendur né leiktjöld, en því miður, þetta
er hvorttveggja í leikhúsinu. Frúin, sem gekk út eftir sýningu og fór afsökun-
arorðum um mistök leikarana, hafði ekki alveg rangt fyrir sér.
En missir þá þessi sjónleikur marks sem bókmenntalegt verk? Eftir að hafa
lesið útskýringar höfundarins að leikslokum um það, hvernig leikurinn varð
til, um uppreisn persónanna, tillitið til leikarans sem lifandi einstaklings
o. s. frv., gæti maður freistast til að svara játandi, en sem betur fer svarar
hvert einasta atriði sjálfs leiksins neitandi. Svo hrýtur það notalega úr penna
höfundar í eftirmálanum, að eftir að hann var kominn út í fjórða þátt „fór
eg samt að hafa meiri skemmtun af efninu". Gildi sitt fær sjónleikurinn fyrst
og fremst fyrir ádeiluna, sem í honum felst, og er skáldið þá ekkert frekar að
hlífa sjálfu sér en okkur hinum á Eyrinni. Hann húðstrýkir persónur sínar í
þremur þáttum, en í stað þess að kála þeim í fjórða þætti upp á góðan og