Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Blaðsíða 36

26
TIMARIT AIALS OG MENNINGAR
fær svo mjög á mennina, að þeir rísa upp til að spyrja guð, hvers vegna
jieir hafi eiginlega lifað. Þegar Jreir koma, eftir að hafa reikað um í ár-
þúsundir, loksins auga á guð og bera fram hina brýnu spurning sína,
hefur guð ekki svarið á reiðum höndum. Hann hefur augsýnilega ekki
velt því sjálfur fyrir sér. Hann þykist ekki hafa haft neinn sérstakan
lilgang í huga, aðeins gert eins vel og hann gat. En þegar hinir vitru
halda áfrain að þjarma að guði, sýna fram á, hvað mennirnir verða að
þola á jörðinni, og krefjast þess að fá einhverja skýringu á ]jví, jaá seg-
ir guð auðmjúklega, en með nokkru sjálfsöryggi: „Eg er óbrotinn
maður. Ég hef verið óþreytandi í starfi mínu. Ég hef ekki alið neinar
|)rár í hrjósti, hvorki til gleði né sorgar, trúar né efasemda. Ég hef bara
viljað, að J)ið ])yrftuð aldrei að gera ykkur ánægða með ekki neitt.“
Við ])etta svar slær þögn á hina vitru. Mennirnir hverfa smám saman
aftur heim. „Þeir skildu ekki, höfðu aðeins hugboð um allt.“ Þannig er
því einnig farið um Lagerkvist. Hann skilur ekki, en grunar á hinn
bóginn einhverskonar samræmi. Orlög mannanna eru þung, en þeir hafa
aldrei þurft að gera sig ánægða með ekki neitt. — Mikið er hlutverk
barnanna í reikningsskilum mannanna við guð. „Með þau hafði ég
engan tilgang,“ segir guð. „Ég var einungis hamingjusamur.“ Og svo
undarlegt sem það er virðist þetta svar afvopna mennina fremur en
allt annað. Það er eins og guð og mennirnir finni hver annan í kærleik-
anum til barnanna. Það minnir mann á, að sum þýðustu og hlýjustu
ljóð Lagerkvists segja frá samfundum við barnið, þar sem maðurinn er
hinn auðmjúki þiggjandi og barnið flytur með sér ljós og hamingju frá
öðrum heimi. Det eviga leendet er líklega ylríkasta verk Lagerkvists í
óbundnu máli. Það er einnig með þeim fremstu frá listrænu sjónarmiði
séð. Jafnvel í kyrlátum inngangnum, þar sem menn segja frá jarðvist
sinni, tekst honum að ná óvæntri stígandi. Og þegar mennirnir hefjast
handa, er sem við sjáum mynd af æstu hafróti. Þegai þeir hinsvegar
hörfa aftur og veita lífinu viðtöku þrátt fyrir allt. líður að lokum frá-
sagnar, eins og þegar hafrót stillist smám saman og kyrrist. Det eviga
leendel getur minnt á tónlist, ekki vegna þess að frásögnin sé neitt til-
takanlega tónræn, heldur fyrir þá sök, að höfundurinn fer með tema á
þann hátt, sem hvergi viðgengst annars nema í tónlistinni. Það er raun-
ar alls ekki neitt einsdæmi í ritum Lagerkvists.
En brosið í skáldskap hans varð ekki eilíft. Næsta bókarnafn, sem