Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Síða 39

PAR LACERKVIST
29
Eitt kunnasta leikrit hans er einnig frá þessu tímabili: Manuen, som
fick leva om sitt liv (Maðurinn, sem fékk að lifa upp ævi sína), og hef-
ur það verið þýtt á íslenzku. Það er langt frá að vera neitt sérstakt
raunsæisleikrit, en gagnstætt æskuleikritunum gerist það í raunveru-
legu umhverfi. I því kernur fram mikil svartsýni. Daníel, sem fær að
endurlifa ævi sína til að verja henni betur, misheppnasl einnig í
seinna skiptið. Honum lánast reyndar að sneiða hjá þeim mistökum,
sem ollu ógæfu hans í fyrra lífinu, en í stað þess fer hann út í öfgar
á hinn veginn og veldur nýrri óhamingju. Það er sama, hversu mjög
hann leggur sig í líma. Gagnvart liinu mikla. óskilgreinaidega lífi
stendur maðurinn máttvana. Það er gamalkunnur hljómur í skáldskaj)
Lagerkvists, sem hefur tekið að óma á ný. Baráttan milli mannanna og
lífsins, sem um tíma virtist ekki knýja á huga hans, hafði aftur bloss-
að upp. Tímarnir kringum 1930 virðast aftur hafa vakið öldurót í sál-
arlífi höfundarins, þótt ekki væri jafnmikið og á æskuárum hans. Hægt
er að rekja sporin í ljóðasafninu Vid lagereld (Við varðekl). Fyrsta
kvæðið í safninu sýnir veröld mannanna eins og eyðilegt hrjósturlendi,
sem myrkur grúfir yfir og stjörnurnar horfa á með fyrirlitningu. í
miðri þessari auðn hafa mennirnir tendrað varðeld sinn, án þess að
vita, hvort hann muni loga til morguns, án þess að vita, hvort nokkurn
tírna komi morgunn. En hversu mikil bölsýni sem lýsir sé í kvæðinu,
endar það þó ekki í tómri auðn. Því lýkur á nokkurskonar sættargerð:
..Jag tror pá mörket, pá manniskoland“ (Eg trúi á myrkrið, á manna-
byggð). Lagerkvist nær að lokum að sættast við lífið í öllum þess ægi-
leik og þjáningum. Hann getur virt fyrir sér ástand mannsins án þess
að skelfast það. Og þá hefur hann unnið sigur í átökunum. Smátt og
smátt fer avð bera á djarflegum hetjutón í ljóðasafninu. Harmleikur
mannsins er um leið sigur hans. Hann er nógu stór til að vera neisti,
sem kastast út í myrkrið án þess að krefjast neins í staðinn. Trúin á
manninn er lokahljómurinn í safninu. Lfm leið varð hann einnig grip-
inn þeim hugsjónaákafa, sem lengi síðan ber rit hans uppi, móði húm-
anistans.
Pár Lagerkvist hefur ætíð verið hugsjónamaður í þeim skilningi, að
hann hefur viljað lyfta mönnunum upp úr hversdagslífi þeirra. En nú
tekur hugur hans á sig meiri haráttusvip. í haksýn standa viðburðirnir
í Evrópu fyrir síðasta heimsstríð, skeið nazismans og fasismans. I