Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Blaðsíða 41

PAR LAGERKVIST
31
dagsverki mínu ljúki hér á jörðinni. Og böðullinn gengur lil dyra nieð
liatur og hörku í augnaráðinu. En liann fer ekki cinsamall. Kona er í
för með honum. ,.Þú veizt, að ég híð þín,“ segir hún, „ég legg höfuð
þitt í kjöltu mér og þerra hlóðið af hendi þér.“ Og andlitsdrættir höð-
ulsins ummyndast í kyrrt, angurvært bros. Síðan gengur hann út í gráa
morgunskímuna til að gegna skyldu sinni. Bödeln er ákaflega stórhrotið
verk. Það er skrifað í meitluðum stíl, verkar einna likast höggmynda-
list. Vissulega er hægt að lesa bókina og hrifast af henni án þess að
hafa minnsta grun um hugsanaheim Lagerkvists. Táknmálið er sprottið
úr sv'o djúpri reynslu hjá skáldinu, að lesandinn hlýtur að lifa sig inn í
eitthvað af spenningi þess. Og það er hægt að þýða hana á einkar Ijóst
og óbrotið mál. Böðullinn ber í sér alll hið illa, myrka, óskiljanlega,
það sem tortímingaröfl lífsins taka í þjónustu sína. En innst inni er
hann ekki slæmur, hann þráir lausn, og jafnvel fyrir hann er von. Eins
og dögun í fjarska má greina veg lausnarinnar. Astin híður hans í
konulíki.
Allan fjórða tug aldarinnar og framan af hinum finnnta er Lager-
kvist bardagamaður, sem hvetur til orustu við allt það, sem vill draga
manninn og menning Vesturlanda niður á við. Hann leggur svo mikla
áherzlu á að taka þátt í baráttunni fyrir manngöfginni, að það mun
heldur draga úr listgildi verka hans. Það er eins og hann glati áhugan-
um á sjálfri hinni listrænu tjáningaraðferð. Tiltölulega fátt skrifaði
hann á þessum árum svo, að það væri ekki knúið fram af samtíma á-
standi. Þar til heyrir leikritið Midsonnnardröm i fattighuset ÍJóns-
messudraumur í fátækrahælinu), sem snúið hefur verið á íslenzku, en
þar kveður við gamalkunnan tón í skáldskap Lagerkvists, sem sé að
lífið spilli mönnunum. Jónas hlindi er enganveginn umkringdur af
góðum mönnum, en á Jónsmessunótt sér hann þá. hvernig þeir mundu
vera ef ævin hefði ekki gert þá að nornum og krypplingum. Ef til vill
er það .ekki merkilegt leikrit, en tær skáldskapur er í því. Það er að
sönnu angurvært, en angurværðin er slegin Jónsmessutöfrum. Hún
sver sig meir í ætt við það, sem hlýjar um hjartaræturnar, en hitt, sem
laRur illt af sér leiða.
Annars heið það ársins 1944, að Lagerkvist gæfi aftur út verk. þar
sem listfengi hans fengi að streyma fram hindrunarlaust. Það er Dvarfí-
en. skáldsaga í miklu stærra sniði en fyrri verk Lagerkvists. Það er