Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Side 71

í TILEFNI AF HUNDRUÐUSTU ÁRTÍÐ GOGOLS
61
ekki vakað' fyrir Gogol. til þess var hann alll of ihaldssamur og bar
allt of djúprætta virðingu fyrir einveldinu, kirkjuvaldinu og trúnni.
Fyrir honum vakti það eitt að ráðast á vissa mannlega lesti, en hann
varaði sig ekki á því að árás á þessa lesti var um leið árás á það þjóð-
félagsfyrirkomulag, sem þeir voru sprottnir úr og höfðu getað þrifizt í.
„Dauðar sálir“ áttu upprunalega að verða í þrem binduin, eins konar
rússnesk „La Dívína Comedía“, og svaraði þá fyrsta bindið til Inferno,
Þriðja bindið skrifaði hann aldrei, og handritið að öðru bindinu
var hann alltaf óánægður með og brenndi því skömmu fyrir andlát
sitt, eða í febrúar 1852. Aður hafði hann leikið sama leikinn og
brennt því árið 1845, eti skrifað það svo upp aftur. Þetta sýnir að það,
að hann brenndi handritinu, mun ekki endilega hafa skeð í augna-
bliks vitfirringu, héldur átt rætur sínar í langvinnri innri liaráttu.
Kannski var ástæðan sú, að hann fann að skáldgáfan var farin að
svíkja hann, og að það var honum ofvaxið að skapa jákvæðar per-
sónur eins og þær, sem áttu að bera uppi tvö seinni bindin af þessari
guðlegu „kómedíu“. Gogol var í rauninni alltaf óforbetranlegur draum-
hyggjumaður (rómantiker), en hann var vonsvikinn draumhyggju-
maður, og þegar vonsvikinn draumhyggjumaður gerist raunhyggju-
maður, þá er það oftast til að hefna sín. Dökku hliðarnar draga ávallt
meir að sér athygli slíkra manna en hinar ljósu, og raunsæið hjá Gogol
jaðrar alltaf við „karikatúr“.
Eins og áður er sagt hefur Gogol haft geysimikil áhrif á rússneskar
bókmenntir. 1 Pétursborgarsögum sínum lýsir hann fyrslur rússneskra
rithöfunda stórborginni og hinni fátæku, fótumtroðnu embættismanna-
stétt (tsinovníkunum), og frá honum er runnið það einkenni hinnar
rússnesku skáldsögu, að byggja meir á hreinum mannlýsingum en at-
burðarás.