Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Blaðsíða 35

PAK LAGERKVJST
25
ir í illsku og skilningsleysi, þar sem ekkert, alls ekkert svarar spurning-
unni: Hversvegna erum við hér? Það er ekki hægt að segja, að þetta
leikrit sé spenningslaust, en sá spenningur er óvanalegs eðlis. Hann
eykst ekki stig af stigi, heldur sést hann allan tímann í mynd hinna
skörpu andstæðna milli örvæntingarfullrar þarfar unglingsins á tilgangi
í lífinu og háðs og kæruleysis annarra manna.
Æskuljóð Lagerkvists eru einkennd af svo logandi alvöru í barátt-
unni að komast að hinu sanna um gátur tilverunnar, að menn þurfa ef
til vill helzt að vera kornungir og enn ekki komnir inn í skel jafnaðar-
geðsins til þess að skilja þau. Þau sýna þrá ungs manns eftir að lifa
innihaldsríku og heiðarlegu lifi, fyrirlitningu hans á efnishyggjunni og
tilfinningarleysinu hjá almenningi, angist hans vegna mannúðarleysis
tilverunnar, og þörf hans fyrir eitthvað til að trúa á. Æskuástríðurnar
skilja aldrei við Lagerkvist, en framsetningin verður mildari. Þegar
hann er þrítugur, er eins og hann losni úr viðjum. Sjálf nöfnin á verkum
hans breytast: Det eviga leende (Brosið eilífa), Den lyckliges vág (Leið
hins hamingjusama). Ljóð hans eru eftir sem áður engin sólskinsljóð,
en um þau leikur nú mildur og hlýr bjarmi. Hann yrkir um fegurð hins
rnyrka jarðlífs, um að hann hafi snúið heim til hinnar fögru jarðar.
Hann getur talað um „livets Ijusa fjárilslek41 (hinn bjarta fiðrildaleik
lífsins). Stundum gægist minningin um sársaukann, er hann hefur þol-
að, gegnum ljóðin, en aldrei svo að tónn hins bjarta samræmis raskist.
Hann, sem í Angest lét tilfinningar sínar í ljós bitrum, skerandi orðum,
getur nú búið ljóðin svo fölbleikri fegurð, að það þarf nokkra áreynslu
til að koma auga á ljóma hennar. Heilsteyptasta verkið frá þessum tíma
er kannski lítil bók í óbundnu máli, Det eviga leendet. Hún rúmar Lager-
kvist bæði eins og hann var þá og eins og hann hafði verið. Hann lætur
mishljómana heyrast, en gerir úr þeim samhljóm, ekki rökrétt, heldur
með tilfinning sinni. Det eviga leendet gerist eingöngu í óendanlegu
ríki eilífðarinnar, þar sem hinir dánu stytta sér stundir við að segja
frá jarðlífi sínu, hinu eina, sem þeir hafa reynt í tilverunni. Hvort sem
þeir hafa lifað vel eða illa er það eini sólskinsbletturinn í hinu geysi-
lega myrkri. En þá gerist hið dæmalausa. Maðurinn rís upp og spyr:
Hver var tilgangurinn? Og í einni svipan vaknar fólkið til meðvitund-
ar um, að lífið, hið mikla líf, hljóti að vera eitthvað meira en sá litli
sólskinsblettur í myrkrinu, sem það kallar ævi sína. Þessi slaðreynd