Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Blaðsíða 56

46
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
arlegu vandaraálin fyrst og fremst til greina í söguin um menn, sem
uppi voru fyrir kristnitökuna, en voru í tengslum við kristinn sið. Ég
hef lient á þetta í fyrrnefndri grein um Snæbjörn galta, og þetta sama
kemur fram í sögu Gísla Súrssonar.
Sagan segir svo frá, að þegar þeir Vésteinn og Gísli fara utan, eru
þeir einn vetur í Vébjörgum í Danmörku. „í þennan tíma var kristni
komin í Danmörk, og létu þeir Gísli félagar primsignast; því að það
var í þann tíma mikill siður þeirra manna, er í kaupferðum voru, og
voru þeir þá í samneyti með kristnum mönnum“. En primsigningin var
Gísla meira en siðvaninn einn, þótt ekki sé getið sérstakra kynna við
kristinn sið. Að öðrum veturnóttum frá útkomu lians, er hann hélt
hina örlagaríku veizlu, þar sem Vésteinn mágur hans er veginn, er þess
getið, að hann hafi látið af „blótum, síðan hann var í Vébjörgum í
Danmörku, en hann hélt þó sem áður veizlum og allri stórmennsku“.
Hinn gamli og nýi siður standa að baki draumum hans í úllegðinni.
Hann á draumkonur tvær, „og er önnur vel við mig, en örinur segir
mér það nokkuð jafnan, er mér þykir verr en áður, og spár mér illt
eina.“ Hin betri draumkonan er af kristnu bergi, „en það ræð eg þér,
segir hún, að meðan lifir, skalt fyrirláta fornan sið og öll lilót önnur;
öngva skaltú galdra nema, né fyrnsku, og vertú vel við haltan og blind-
an og þér minni menn; og vætti eg, segir hún, ef þú ferr svo með, að
þér dugi vel.“ Hún vitrar honum, hve mörg ár hann eigi ólifað, og er
þeim tekur mjög að fækka, reiðir hún hann á gráum hesti til innis
síns, leiðir hann inn í húsið, „og þótti honum þar vera vel um búizt.
Hún bað hann þar vera og una sér vel, — og skaltú hingað fara, þ.á
er þú ert andaður, og njóta hér fjár með mér.“ — Hin draumkonan er
heiðin og mótuð kristnum hugmyndum um heiðnina. Hún „vill ríða á
hann blóði og rjóða og þvo honum í því.“ Hún verður því aðsæknari,
sem nær dregur endalokum. Hún hefur í hótunum við hann, að hún
skuli „bregða því öllu, er hin betri draumkonan mælti við þig, og skal
ég þess vera ráðandi, að þér verði ekki að björg né að gagni það, er
hún mælti við þig.“ — I gervi drauma þessara og draumkvenna er birt
hugarstríð Gísla í útlegðinni, og það er annað veigamesta atriðið í
útlegðarsögu hans. í fullkominni mótsetningu við söguhetjur annara
skógarmannasagna þjáist Gísli af hugarvíli frammi fyrir vitund þess,
að dauði er á næstu grösum, vegna óvissu um, livað við taki. Hann